Oʻzbеkiston rеspublikаsi oliy vа oʻrtа mаxsus tа’lim vаzirligi

Nazarat savollari. 
1.
GATni informatsion ta‘minlashdagi ma‘lumotlar qanday guruhlarga 
bo‘linadi? 
2.
Metama‘lumotlar deganda nimani tushunasiz? 
3.
Semantik informatsiyaga qanday ma‘lumotlar kiradi? 
4.
GAT da joy nuqtasining o‘rni qanday aniqlanadi? 
5.
Topografik informatsiya joyning o‘zida qaysi usullarda qayd etiladi? 
6.
To‘g‘ri burchakli koordinatalar sistemasi turlarini va ularning farqlarini
izohlab bering. 
7.
Distansion zondlash usullari va vositalari nimalardan iborat? 
8.
Informatsiyalar ma‘lumotlar bazasida qanday tashkil va taqdim etiladi? 
9.
Vektorli va rastrali tizimning tashlik etuvchilarini aytib bering: 
10.
Ma‘lumotlar bazasini loyihalash bosqichlariga izoh bering. 
11.
Pozitsion va atributiv informatsiyaning farqi nimada? 
12.
Identifikator, diskriptor nima, interpitatorga ta‘rif bering? 
13.
MBning tashkiliy tuzilmasini yaratishda qaysi modellardan foydalaniladi. 
14.
Munosabatlar kaliti, kalit noyobligi, ichki kalit, tashqi kalit atamalariga izoh 
bering. 
15.
GIS larda keng qo‘llaniladigan formatlar va ularning paketlarini nomlarini 
keltiring.
 

---

103 
V-BOB. FAZOVIY MA’LUMOTLARNI TAHLIL QILISH
1
 
5.1. Fazoviy tahlilning nazariy asoslari 
Yer yuzasida joylashgan ob‘yektlar o‘zaro bog‘langanligi va o‘zaro 
munosibdaligini o‘rganish natijasida tabiat va jamiyat xususida ko‘p qiziqarli 
ma‘lumot olish mumkin. Hodisalar va jarayonlar qanday qilib bir-biriga 
bog‘langan va ular qanday qilib o‘zaro ta‘sir ko‘rsatadi? Ular orasidagi fazoviy 
aloqa va munosabatlari nimani bildiradi? Munosabat va aloqani o‘rganish 
natijalarini amaliyotda tadbiq qilish mumkinmi? Bunday savollar Yerni 
o‘rganadigan olimlarni azaldan qiziqtirib keladi. Tarixda shunday munosabat va 
aloqadorligini o‘rganish natijasida bir qator ilmiy g‘oya va taxminlar paydo 
bo‘lgan. Bularga misol ―materiklar dreyfi‖ nazariyasi, foydali qazilmalarni qidirib 
olishdagi turli xil yondashuvlar, ekologiyaga oid masalalar, Lyosh-Kristalyer 
yaratgan aholi punktlari tartibli joylashish qonun-qoidalari, Hogorstrand taklif 
qilgan aholini joydan joyga borish-kelish mahsus ―domen‖lar nazariyasi, 
U.Toblerning ―geografiyaning birinchi qonuni‖ va h.k.. Boshqa ilmiy sohalarda 
ham o‘xshash savollar mavjud. Masalan, fizika, kimyo fanlarida materiya 
to‘g‘risidagi qonunlar asosida bunday fazoviy fikr yuritish masalasi. Bular atomlar 
orasidagi masofa, ulardan iborat tuzilishlar, hamda bir-biriga nisbatan joylashishi 
va xarakati, o‘zaro fazoviy munosabatlar kabi ko‘rsatkichlar orqali fazoviy 
tasavvur xosil bo‘ladi. 
Geoaxborot texnologiyalar va tizimlarida insonning fazoviy dunyo qarash va 
fikrlash yo‘llariga asoslanib, turli xil farazlar qullaniladi.