О`zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

1917 
yil 
14 
mayda bo`lgan majlisida Musulmon 
mehnatkashlari, ishchilar deputatlari Sovetining Nizomi tasdiqlandi. Nizomga muvofiq tashkiliy 
byuro 15 iyulda bo`lgan yig`ilishda Toshkent, shahar Musulmon ishchi vakillari Sho`rosini 
saylash taklif qilindi. Unga 32 kishi saylandi. Ijroiya komitet 8 kishidan iborat bo`ldi. Uning 
boshlig`i qilib Salohiddin Muftizoda saylandi. 1917 yilning yozida Toshkentning eski SHaxarida 
12 kasaba komiteti tuzildi. Unga Sultonxo`ja Qosimxo`jaev rais bo`ldi.
O`sha yilning avgust oyi boshlarida Andijon shahrida musulmon hunar ahlining «Sanoyi 
«ul-islom» kengashi tuzildi. Unga 1500 kishi a`zo bo`lib kirdi.
Toshkentda «Xurshid», «Sadoyi Turkiston», «Turon», «Turk eli», «Najot», «Kengash», 
«Sho`royi islom», Samarqandda «Oyna», «Hurriyat», Buxoroda «Turon», «Buxoroyi SHarif», 
Qo`qonda «Sadoyi Farg`ona», «Tirik so`z» gazetalari, «Hurriyat» jurnali, Farg`onada «Farg`ona 
nidosi» gazetasi chiqa boshladi. Ularda xalqning siyosiy faol bo`lishi ta`kidlandi.
1917 yil 23 iyulda Qo`qonda Farg`ona viloyati musulmon mehnatkashlari qurultoyi bo`ldi. 
25 iyulda Marg`ilon mehnatkashlari Sho`rosi majlisi bo`lib, u «Farg`ona ishchi va askar 
deputatlari Sho`rosidan Marg`ilon shahri militsiyasining butun tarkibini front orqasidan qaytib 
kelgan mahalliy kishilar bilan almashtirishni» iltimos qildi.
Ammo bolsheviklar 1917 yil iyul’ voqealaridan so`ng partiya VI s`ezdi dasturlari asosida 
ommani zo`r berib qurolli qo`zg`olonga tayyorlab bordilar.
O`qituvchi 28 oktyabrda Toshketda qurolli qo`zg`olon boshlangani va 1 noyabrda 
Turkistondagi Muvaqqat huqumat ag`darib tashlanib, Toshkentda hokimiyat Sho`rolar qo`liga 
o`tgani va Turkiston o`lkasining boshqa shaharlarida ham hokimiyat birin-ketin bol’sheviklar 
qo`liga o`tganini uqtiradi.
Ayniqsa, xalq kutgan maqsadlar ro`yobga chiqmagan Turkiston xalqlarining 1918—1920 
yillarda milliy-ozodlik va erk uchun olib borgan kurashlari, Sho`rolarning milliy siyosatdagi 
xatoliklari va ularning oqibatlari muzey materiallarida deyarli yoritilmagan.
1924 yilda drama teatrining bir guruh ijrochilari: M. Uyg`ur, A. Hidoyatov, S. 
eshonto`raeva va boshqalar Moskvaga o`qishga yuborildi. Ular E. Vaxtangov rahbarligida 
o`qidilar. O`zbek drama teatri sahnasida N. V. Gogolning «Revizor», D. Furmanovning «Isyon», 
V. Ivanovning «14 — 69 bronepoezd», SHekspirning «Gamlet» va «Otello» asarlari 
qo`yilganligi o`zbek xalqining san`ati naqadar o`sganligidan dalolat beradi.
Moskvada 1937 yil 21 maydan 30 maygacha o`tkazilgan o`zbek adabiyoti va san`ati 
dekadasi respublikada qisqa muddat ichida madaniyat sohasida katta muvaffaqiyatlarga 
erishilganligini ko`rsatdi. Hamza nomidagi o`zbek Davlat akademik drama teatri, O`zbekiston 
Davlat filarmoniyasi hamda Muqimiy nomidagi o`zbek muzikali drama va komediya teatri 
Mehnat Qizil Bayroq ordenlari bilan mukofotlandilar. O`zbekiston misolida mustamlaka 
zulmidan ozod bo`lgan mamlakatda madaniyat naqadar tez o`sganligi katta namoyish qilindi.
Dastlabki besh yilliklar mobaynida o`zbek xalqi sanoatni rivojlantirishda katta 
muvaffaqiyatlarga erishdi. O`zbekiston sanoatining strukturasi tubdan o`zgardi: sanoatning 
qishloq xo`jalik mashinasozligi, mineral o`g`it ishlab chiqarish, kon sanoati, to`qimachilik 
sanoati kabi yangi tarmoqlari vujudga keldi. Quvasoy tsement-ohak kombinati, Toshkent 
to`qimachilik kombinati, CHirchiq ximiya kombinati, «Tashsel’mash» zavodlari qurildi. 
«Tashsel’mash»ning ishga tushirilishi bilan ko`plab qishloq xo`jalik mashinalari ishlab chiqarila 
boshladi. O`rushdan oldingi ikki besh yillikda O`zbekistonda 400 ta yangi korxona qurilib ishga 
tushirilgandi. Muzeyda o`sha birinchi besh yillikda Toshkentda qurilgan birinchi elektr 
elevatorining rasmini ham ko`rish mumkin.
Ulug` Vatan urushi qahramoni general-mayor Sobir Rahimon (1902—1945) g`oyat 
iste`dodli va jasur harbiy sarkarda, birinchi o`zbek generali edi. 1945 yil mart oyida general S. 
Rahimov diviziyasi Boltiq bo`yidagi katta port shahri Gdan’skka yaqinlashadi. SHiddatli janglar 
vaqtida u og`ir yaralanadi. S. Rahimov jangovar postda, Vatan ozodligi va mustaqilligi yo`lida 

---

121 
o`zini qurbon qildi. U jangovar xizmatlari uchun ikkinchi darajali Suvorov ordeni, to`rtta 
jangovar Qizil Bayroq ordeni, Qizil YUlduz ordeni va «Kavkaz mudofaasi uchun» medali bilan 
mukofotlangan edi. O`zbekiston tarixi muzeyida general-mayor Sobir Rahimovga bag`ishlangan 
maxsus burchak tashkil qilinib, bu erda uning harbiy kiyim-kechaklari, qurol-aslahalari va pixsiy 
hujjatlari, fotosuratlari qo`yilganki, bularning hammasi yoshlarni harbiy vatanparvarlik ruhida 
tarbiyalashda katta daliliy hujjat bo`lib xizmat qiladi.
1941 yil dekabrida O`zbekistonning birinchi prezidenti YO`ldosh Oxunboboev 
boshchiligida birinchi O`zbekiston delegatsiyasi frontga jo`nab ketdi. Delegatsiya a`zolari bilan 
suhbatda general L. A. Govorov bunday deydi: «Qabih dushman Moskvaga yaqinlashib, Moskva 
xavf ostida qolganda... bizlar o`z pozitsiyamizda mustahkam turdik. Biz butun sovet xalqining, 
shu jumladan, o`zbek xalqining doimiy yordami va qo`llab-quvvatlashini sezib turdik. Qorli 
Moskvadan quyoshli O`zbekistongacha — minglarcha kilometr. Ammo bu masofa bizni ajrata 
olmaydi. Biz bilamizki, siz bizlargayaqin va azizdirsizlar, biz h,am sizta yaqin va azizdirmiz». 
Mana shu so`zlar «O`zbekiston delegatsiyasi G`arbiy frontda», «General-leytenant L. A. 
Govorov O`zbekistonning birinchi prezidenti YO`ldosh Oxunboboev bilan» degan panno ostiga 
yozib qo`yilgan.
1943 yil 24 sentyabrda urush qiyinchiliklariga qaramay, O`zbekistonda Fanlar akademiyasi 
tashqil etildi. O`nga 23 ta ilmiy-tadqiqot institutlari kirdi, urush vaqtida O`zbekistonga ko`chirib 
keltirilgan Moskva, Leningrad, Kiev, Xar’kov olimlari respublika olimlariga katta yordam 
berdilar. O`sha yillarda O`zbekistonda 43 ta oliy o`quv yurti bo`lib, undagi studentlar soni 21 
027 kishini tashkil qilgan edi. 52 ta texnikumda esa 10 068 o`quvchilar o`qirdi. Muzeyga Xalq 
Komissarlari Sovetining O`zbekiston Fanlar akademiyasini tashkil etish haqidagi qarorining 
fotosurati qo`yilgan.
O`zbekistonda gaz konlari asosan Buxoro-Xiva, Farg`ona va Surxondaryo rayonlarida 
joylashgan. Gazli koni jumhuriyatimizdagi eng yirik konlardandir. Muzeyda gazoprovod 
o`tkazish tasvirlangan rasm bor.
O`zbekistonda qishloq xo`jaligini rivojlantirishning negizlaridan biri kompleks 
mexanizatsiyalashtirishdir. Respublika jamoa xo`jaliklari tobora ko`proq yangi texnika bilan 
qurollantirilmoqda. Masalan, Sirdaryo viloyatida yangi tuzilgan «Sayxun» jamoa xo`jaligining 
bir o`zidagina 60 ta paxta terish kombaynlari ishlaydi, qo`riq erlarda tuzilgan kolxozlarda esa 
600 dan ortiq paxta teruvchi zangori kemalar ishlamoqda.
Urushdan keyingi yillarda qishloq xo`jaligini rivojlantirishda asosan paxtachilikni yanada 
yuksaltirish ko`zda tutilgan edi. Mirzacho`lni o`zlashtirish ishlari boshlanib, yangi paxtakor 
rayonlar vujudga keldi. 1963 yilda Sirdaryo viloyati tuzildi. 1960 —1965 yillar 
mobaynida bu erda 37,4 ming gektar qo`riq va bo`z erlar o`zlashtirilib, ekin maydoniga 
aylantirildi.
Toshkent chinni zavodi o`zining xilma-xil maxsulotlari bilan shuhrat qozondi. Milliy 
naqshlar solingan idish-tovoqlarga, shuningdek, yubileylarga hamda muhim voqealarga atab 
ishlangan boshqa har xil sovg`alarga qiziqish katta. Juda ajoyib va nozik did bilan ishlangan 
Toshkent chinni zavodi mahsulotlaridan namunalar muzeyda o`z aksini topgan.
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, muzey materiallari o`lkamizdagi qadim zamonlarda 
yaratilgan eng noyob yodgorliklar va keyingi davrda qo`lga kiritilgan muvaffaqiyatlarni 
namoyish qilish bilan keng mehnatkash ommani, shu jumladan, o`quvchi va studentlarni 
vatanparvarlik ruhida tarbiyalash ishiga xizmat qiladi.
Rivoj topgan muzeylar tarix va madaniyat yodgorliklarini targ`ib qiladigan muhim 
maskanlarga, oqil va fozil kishilar asarlarining, eng nodir qo`lyozmalarning xalq ustalari yasagan 
buyumlarning xazinalariga aylandi. Hozir respublikada 31 ta davlat va 150 ta xalq muzeyi bor. 
Ularning fondida O`zbekiston xalq ustalarining nodir asarlari alohida o`rin olib turibdi.
Samarqand, Buxoro, Xivadagi ulug`vor me`morchilik asarlari, O`zbekistonning hozirgi 
zamon arxitekturasy, muzeylarning boy fondi, voqeligimizning o`zi kishilarimiz uchungina 
emas, ko`pgina chet ellardagi kishilar uchun ham katta jozibador kuch bo`lib qoldi. Keyingi 
yillarning o`zidagina O`zbekistonni 520 mingdan ziyod ajnabiy va 840 ming turistlar kelib 

---

122 
ko`rdilar. SHu vaqt ichida davlat muzeylarining o`zini 19 millionga yaqin kishi kelib tomosha 
kildi.
YOdgorliklar mafkura ishining ta`sirchan vositasidir. Bu yodgorliklar hamisha safda, ko`z 
o`ngimizda, ularni istagan vaqtda borib ko`rish mumkin. Binobarin, har bir yodgorlik to`g`risida 
g`amxo`rlik qilinishi, unga e`tibor berilishi, u yaxshi holatda saqlanishi va o`rganilishi lozim. Bu 
ishga ko`proq maktablarda o`lkashunoslik ishini olib boruvchi rahbar — tarih geografiya va 
inson va jamiyat fanlari o`qituvchilari tortilmog`i darkor.