14
uning zamoni», «Turkistonning sug`orish tarixiga doir» nomli asarlari va boshqa ko`p kitob,
maqola, tadqiqot va mulohazalari g`oyat qimmatli va o`z axamiyatini yo`qotmagan asarlardir. V.
V. Bartol’dda katta tashkilotchilik qobiliyati ham bor edi. Darhaqiqat, O`rta Osiyoning tarixi va
arxeologiyasini o`rganish sohasidagi biron kattaroq tadbir V. V. Bartol’d ishtirokisiz bo`lmagan.
Polkovnik A. G. Serebrennikov to`plagan O`rta Osiyoni zabt etish tarixiga oid 70 ta katta-
katta jilddan iborat ma`lumotlar O`rta Osiyoning 1839 yildan 1876 yilgacha o`tgan davr tarixini
o`rganishda ma`lum darajada qiziqarli manbadir. Bular Peterburg, Moskva, Orenburg, Tiflis
va Omsk arxiv ma`lumotlari asosida tanlab olingan. Bulardan faqat 14 jildi nashr qilingan,
xolos.
Mahalliy arxeologlardan V. L. Vyatkinning (1869 — 1932) ishlari diqqatga sazovordir. Bu
olim 1908 yilda Samarqanddagi mashhur Ulug`bek rasadxonasining qoldiqlarini ochdi,
Samarqand yodgorliklarini o`rganish va saqlash bilan shug`ullandi, qadimgi Afrosiyob qo`rg`oni
va uning atroflarini tadqiq qildi.
V V. Bartol’d o`zining 1894 yilda bosilib chiqqan «Turkistonda arxeologik tadqiqotlar
masalasiga doir» kitobida o`lkani jiddiy ravishda o`rganish hali oldimizda turibdi, bu ishda bosh
rolni mahalliy ilmiy kuchlar o`ynamog`i lozim, degan edi. Uning taklifi bilan 1895 yili oktyabr’
oyida Turkiston arxeologiya xavaskorlari to`garagi va uning nizomi tasdiqlandi. Nizomda
jumladan shunday deyilgan edi:
1.
Turkiston o`lkasidagi qadimgi yodgorliklarni o`rganish;
a) ularni ta`riflab, o`lkaning arxeologik xaritasida aks ettirish;
b) arxeologik yodgorliklarni saqlash;
v) hudud egalarining ruxsaty bilan undagi arxeologik yodgorliklarni qazish;
g) arxeologik materiallarni nashrga tayyorlash.
2. To`garak faxriy va xdqiqiy a`zolardan hamda hamkor (xodim)lardan
tuziladi.
3. To`garakning hdqiqiy va hamkorlik a`zoligiga mahalliy arxeologiya masalalari bilan
qiziquvchi, unga a`zolik badallarini to`lab turuvchi har bir kishy saylana oladi.
Saylanuvchilarning unvoniga, kelib chiqishiga, millatiga va jinsiga qaralmaydi.
4. Haqiqiy a`zolar o`z ichidan bir yil muddatga boshqarma saylaydi. Boshqarma rais,
kotib va xazinachidan iborat bo`ladi.
5. Boshqarma to`garakdagi ishlarni olib boradi, qaysi yodgorlikni qazish, tadqiq qilish
kerakligini aniqlaydi, mahalliy idoralar va Rossiya arxeologiya komissiyasi bilan aloqa ishlarini
olib boradi va hokazo.
6. To`garakning umumiy majlislariga har bir qiziquvchi kishi qatnasha oladi.
7. To`garakning bo`limlarini boshqa shaharlarda ham ochish mumkin.
8. To`garak mablag`i xdqiqiy a`zolar, hamkorlar to`laydigan badallardan hamda
arxeologiya havaskorlari tomonidan beriladigan hadyalardan tashkil topadi.
To`garakka Turkiston general-gubernatori baron B. A. Vrevskiy faxriy rais qilib
saylangandi. To`garakning 108 a`zosi bo`lib, bular ichida V. V. Bartol’d, D. M. Levshin, N. S.
Likoshin, K. V. Aristov, V. F. Oshanin va boshqa mashhur kishilar hdm bor edi. To`garakda
ilg`or kayfiyatdagi rus ziyolilarining ta`siri kuchli edi. Ular O`rta Osiyo tarixi va qadimgi
yodgorliklarga hurmat bilan qarab, jiddiy ilmiy-tekshirish ishlarini jonlantirib yuborgan edilar.
Do'stlaringiz bilan baham: