O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Asinxronlashtirilgan sinxron mashinalar
. Agar sinxron mashinada bir-biriga 
perpendikulyar bo‗lgan ikkita qo‗zg‗atish chulg‗ami bo‗lib, ularga ikki fazali 
o‗zgaruvchan kam chastotali kuchlanish manbai ulansa, u holda bu chulg‗amlardan 
sinusoidal toklar o‗tadi va qo‗zg‗atish chulg‗amida magnitlanish o‗qi buriladigan 
MYK va aylanma magnit maydonini hosil qiladi. Bu maydon rotorga nisbatan kam 
qiymatli sirpanish bilan aylanadi.
Shu sababli, bunday mashinalarni 
asinxronlashtirilgan sinxron mashinalar 
deyiladi. Bunday mashinalarning tuzilishi va ishlash prinsipi bo‗ylama va 
ko‗ndalang o‗qlari bo‗yicha qo‗zg‗atiladigan sinxron mashinalarniki kabi bo‗ladi, 
ammo qo‗zg‗atish chulg‗amlariga barqaror ish jarayonida o‗zgarmas tok berilsa, 
o‗tish jarayonlarda esa bu chulg‗amlarga o‗zgaruvchan chastotali kuchlanish 
beriladi. Bu mashinalar ham dvigatel, generator va sinxron kompensator 
rejimlarida ishlashi mumkin. 
Bu mashinalarning xarakteristikalari (sinxron ish rejimida) va ko‗ndalang 
qo‗zg‗atish chulg‗amining roli ham xudi bo‗ylama-ko‗ndalang o‗qlaribo‗yicha 
qo‗zg‗atiladigan mashinalarniki kabi bo‗ladi. 
 
Hozirgi vaqtda Ukrainaning Burshtinsk IES da ikkita 200 MW li ikki o‗qi 
buyicha qo‗zg‗atishli asinxronlashtirilgan turbogenerator ishlab turibdi. Ta‘kidlash 

---

142 
lozimki, Rossiyada Ukraina bilan hamkorlikda quvvati 800 MW bo‗lgan 
asinxronlashtirilgan turbogeneratorning loyihasi ustida ham ishlar olib borilmoqda.
Asinxronlashtirilgan turbogeneratorlar (ASTG). 
Turbogeneratorlarning quvvati oshgan sari ularning parametrlari yomonlasha 
boradi;bu hol esa energetika sistemasining ekspluatatsiya shartlariga salbiy ta‘sir 
ko‗rsatadi. Reaktiv qarshiliklar qiymatlarining oshishi, generatorlarning inersiya 
momentlarining kamayishi, hamda elektr uzatish liniyalari (EUL) uzunligining va 
ular orqali uzatiladigan quvvatlarning oshishi elektr sistemalarining 
dinamik 
turg‘unligini pasaytiradi
. Energetika sistemasida aktiv yuklamaning kamaygan 
soatlarida ortiqcha reaktiv quvvatning hosil bo‗lishi EUL da me‘yordan ortiq 
kuchlanishning oshishi byjudga keladi. Sinxron generatorlar katta qiymatli reaktiv 
quvvatni iste‘mol qilish rejimida, hatto kuchli ta‘sir qiluvchi regulyatorlar 
bo‗lganda ham turg‗un ishlay olish qobiliyatiga ega emaslar. 
Agar EUL da 
magnitlanish o‘qi buriladigan
sinxron turbogeneratorlar(shu 
jumladan, ASTG lar)qo‗llanilsa. Yuqorida ko‗rsatilgan muammolarni echishda 
katta ijobiy natijalar olinadi. ASTG ning odatdagi sinxron generatordan farqi 
shuki, uning rotorida biri-biridan fazoda 90

burchakka siljigan ikki fazali 
qo‗zg‗atish chulg‗ami joylashtirilgan bo‗lib, ular boshqariladigan statik 
o‗zgartgichga ulanadi. Ikki fazaga alohida o‗zgarmas tok berib ishlatilsa, ASTG 
odatdagi sinxron rejimda ishlaydi. Bunday rejimda ishlaydigan sinxron 
generatorlarni 
ikki o‘qi bo‘yicha qo‘zg‘atishli
yoki 
bo‘ylama-ko‘ndalang 
qo‘zg‘atishli
sinxron mashinalar deyiladi.