O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

3.1-rasm. 
Qo‗zg‗atish 
chulg‗amlari "ax" va "by" har xil 
bo‗lgan noayon qutbli rotor (
a
), 
dempfer 
chulg‗ami 
o‗rniga 
ko‗ndalang qo‗zg‗atish chulg‗ami 
joylashtirilgan 8 qutbli (
b
) va 4 
qutbli (
s
) ayon qutbli rotorlar (4 
qutbli modelda: bo‗ylama (
2
) va 
ko‗ndalang 
(
3
) 
qo‗zg‗atish 
chulg‗amlari; 
4 
va
1 
– mos 
ravishda ularga tegishli kontakt 
halqalar) hamda majburiy va erkin 
tebranishlar chastotalari 

maj

xus
bo‗lgandagi yuklanish burchagi 

ning 
tebranishlarini 
rostlash 
natijalari 
Bunday 
sinxron 
mashinalarning 
ishlash 
prinsipi 
oddiy 
sinxron 
mashinanikidan farq qilmaydi, faqatgina o‗tish jarayonlar vaqtida ko‗ndalang 
qo‗zg‗atish chulg‗ami "by" ishga tushiriladi. Ikkala qo‗zg‗atish chulg‗amiga ham 
o‗zgarmas tok manbasidan kuchlanish beriladi. Bu mashinalar dvigatel, generator, 
sinxron kompensator rejimlarida ishlashi mumkin.
Bo‗ylama 
ko‗ndalang 
o‗qlari 
bo‗yicha 
qo‗zg‗atiladigan 
sinxron 
mashinalarning ekspluatatsion xarakteristikalari 
magnitlanish o‘qi burilishi tufayli 
an‘anaviy sinxron mashinalarnikidan afzal bo‗ladi, chunki yakor reaksiyasining 
ta‘siri ko‗ndalang qo‗zg‗atish chulg‗ami MYK tomonidan kompensat siyalanadi. 
Natijada, qo‗shimcha ko‗ndalang qo‗zg‗atish chulg‗ami MYKning ijobiy ta‘siri 
a
) 
b
) 
d
) 
c
) 

---

141 
tufayli mashinaning static va dinamik turg‗unligi oshadi, erkin va majburiy 
tebranishlar chastotalari tenglashgan holda rezonans hodisalaridagi mashina 
parametrlarining kata amplitude bilan tebranishlarini (3.1, 
d
-rasm) so‗ndirish 
imkoni tug‗iladi.
Bu rasmda: 
1
– tebranishlar so‗ndirilmagan hol; 
2 
– faqat bo‗ylama o‗qi 
bo‗yicha rostlanganda burchak 

ning tebranishlari nisbatan kamayadi, lekin to‗la 
so‗ndirib bo‗lmaydi; 
U
qo’z(0)d
=const
bo‗lib, ko‗ndalang qo‗zg‗atish MYK bilan 
rostlashda esa (
3
) mazkur tebranishlarni deyarli to‗la so‗ndirish imkoniyati bo‗ladi 
hamda mashinani boshqarish yaxshilanadi.
Hozirgi vaqtda Ukrainada Rossiya hamkorligida quvvati 320 MV

A bo‗l-gan 
bo‗ylama-ko‗ndalang qo‗zg‗atishli noayon qutbli sinxron kompensator ishlab 
chiqarilgan va samarali ishlatilmoqda.