O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

a
) va uning noayon ko‗rinishdagi 
modifikatsiyasi (
b
); takomillashtirilgan, ya‘ni mashinaning ko‗ndalang o‗qi bo‗yicha induktiv 
qarshiligi x
q 
ni kamaytirish maqsadida nomagnit oraliqlarga quyma alyuminiy sterjenlardan 
hosil qilingan dempfer chulg‗amli segmentlangan magnit o‗tkazgich (
c
) va ikki qutbli sinxron 
dvigatel uchun reaktiv momentning vjudga kelish sxemasi (
d
); 
F
t
 – 
tangensial kuch 
3.6-rasm. 
Reaktiv sinxron motor rotorining konstruktiv turi 
Ta‘kidlash lozimki, sinxron mashina rotorining konstruksiyasi noayon 
ko‗rinishda bo‗lganda ham uning bo‗ylama va ko‗ndalang o‗qlari bo‗yicha magnit 
a
) 
b
) 
c
) 
d
) 
F
t 
F
t 

---

151 
o‗tkazuvchanligini har xil qilish mumkin. Shu maqsadda rotor po‗lat o‗zagining 
ko‗ndalang o‗qiga alyuminiy quyiladi (3.5
,b-
rasm). 3.5
,c
-rasmda esa bunday 
modifikatsiyaning takomillashgan, ya‘ni ko‗ndalang o‗qqa segment ko‗rinishdagi 
alyuminiy sterjenlar quyilgandagi konstruksiya, induktiv qarshiliklarni nisbati 
x
d
/x
q 
ni taxminan 4

5 gacha etkazishga va natijada nisbatan kattaroq reaktiv moment 
olishga imkon beradi. 
3.6-rasmda sinxron reaktiv dvigatelning ananaviy turi keltirilgan bo‘lib, bu 
asinxron motorining rotoridan faqat botiqlar mavjudligi bilan farq qiladi, rotorni 
ayon qutbli bo‘lishini ta'minlaydi. Bu botiqlar qancha katta bo‘lsa, 
x
d 
/ x
q 
nisbatlar 
shunchalik katta va shuning uchun reaktiv moment katta. Shu bilan birga, 
botiqliklarning ortishi bilan o'rtacha havo bo'shlig'i oshadi, bu statorning 
magnitlvchi tokining ko'payishiga hamda natijada dvigatel quvvat va foydali ish 
koeffitsientlari (cosφ, FIK) pasayishiga olib keladi. Bundan tashqari, 
botiqliklarning ortishi bilan ishga tushirish kletkasining hajmi kamayadi, bu 
asinxron momentning pasayishiga, ya'ni ishga tushish va sinxronizmga kirish 
momentining pasayishiga olib keladi. 
Eng yaxshi natijalar rotor o'lchamlarining quyidagi nisbati bilan olinadi: 
b
p
/τ=0,5‚0,6 va δ
max
/δ
min
=10‚12 
Bunday holda, 
x
d 
/ x
q
≈2
, nisbatga erishish mumkin. 
Yanada mukammal hisoblanadi, bu po'lat chiziqlar 2 alyuminiy bilan 
to'ldirilgan (3.5, 
b
-rasm). Rotorning ushbu konstruksiyasi 
x
d
/x
q
≈4
’5 nisbatlarini 
olishga imkon beradi. Shu sababli, 
M
rmax 
momenti sezilarli darajada kuchayadi va 
magnitlovchi tokni maqbu ldarajada ortib ketmasligini ta‘minlaydi.
Reaktiv sinxron dvigatelning stator chulg‗ami uch fazali elektrtarmog‗iga 
ulanganda hosil bo‗lgan aylanma magnit maydon rotorni o‗zorqasidan ergashtiradi 
(3.5
, d
-rasm) va rotor magnit maydonning aylanish yo‗nalishida sinxron chastotada 
aylanadi. 

---

152