O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Misol 3.4.1.
Kuchlanishi U
c
= 
6,3 kV bo‗lgan o‗zgaruvchan tok tarmog‗iga 
yuklanish quvvati 1500kV·A, quvvat koeffitsienti = 0,7 bo‗lgan istemolchi 
ulangan. Tarmoq quvvat koeffitsientini 
cosυ’= 0,95 (sinυ’=0,31)
oshirish 
maqsadida o‗rnatiladigan sinxron kompensatori quvvatini aniqlang. Qo‗shimcha, 
kompensator o‗rnatilganga qadar va o‗rnatilgandan keyin tarmoq yuklanishi tokini 
aniqlang.
Echish
.
SK o‗rnatilganga qadar tarmoq reaktiv quvvati 
1050
7
,
0
1500
sin





S
Q
kV∙Ar, 
tarmoq yuklanish toki 

---

148 
138
)
3
,
6
3
/(
1500
)
3
/(




c
c
U
S
I
A; 
Shu tokning aktiv tashkil etuvchisi 
97
7
,
0
138
cos
.





C
В
С
I
I
A. 
SK ulangandan so‗ng reaktiv quvvat kamaydi 
450
31
,
0
1500
sin







S
Q
kV∙Ar. 
Shunday qilib, qurilmaning quvvat koeffitsientini

cos
= 0,7 qiymatidan


cos
= 
0,95gacha oshirish uchun quvvati 
600
450
1050
.



К
С
Q
kV∙Ar 
bo‗lgan SK kiritish zarur bo‗ladi bunda, tarmoq tokining aktiv tashkil etuvchisi 
(
к
c
I
.
= 97 A) o‗zgarmaydi, reaktiv tashkil etuvchisi esa quyidagiga teng bo‗ladi 
42
)
3
,
6
3
/(
450
)
3
/(
.







c
p
c
U
Q
I
A. 
Demak, SK ulangandan so‗ng tarmoqdagi tok quyidagicha bo‗ladi 
104
42
97
2
2
2
.
2
.







p
c
в
c
c
I
I
I
A. 
Aksariyat, quvvat koeffitsientini 0,92’0,95 gacha oshiriladi, chunki 
cosυ=1,0 
gacha o‗zgartirishdan olingan iqtisod (foyda), sinxron kompensator quvvatini 
oshirish uchun xarajatlarni qoplamaydi. Agar, ko‗rilayotgan misolda quvvat 
koeffitsientini birgacha oshirish zaruligi bo‗lganda edi, u holda sinxron 
kompensatori quvvati 1050 kV∙Ar, ya‘ni xarajatlar 
cosυ’
= 0,95 dagi xarajatlarga 
nisbatan taxminan ikki marta ko‗proq bo‗lar edi. 
Sinxron kompensatorlar bu katta quvvatli elektr mashinalaridir: 10 dan 160 ming. 
kV∙A gacha. Ularni, aksariyat, vali gorizontal joylashtirib yasaladi, kuchlanishi 6,6 
dan 16 kV gacha, chastotasi 50 Hz. SK rotorining qutblari soni 
2p= 
6 ’ 8, bu esa rotor 
aylanishlar sonining 1000 va 750 ay/min. ga mos keladi. Xozirgizamon SK larida 
asinxron ishga tushirish qabul qilingan, shu sababli SK rotori ishga tushirish 
chulg‗ami bilan ta‘minlangan. 
Kompensator vali aylanma momentni boshqa mexanizmga uzatmaydi, shu 
sababli uning loyihasida faqat rotor tortish kuchi va magnit tortilish kuchini 
e‘tiborga olinadi. Natijada, SK vali sinxron motor valiga nisbatan kichik kesim 

---

149 
yuzaga ega. Bu ko‗rsatkich SK ning tashqi o‗lchamlari (gabariti)ni kamaytirish 
imkonini beradi. SK vali ulanish qismi bo‗lmaganligi sababli, SK ga vodorodli 
sovutkich ishlatish maqsadida, nisbatan oson germetizizatsiya qilish mumkin. 
SK ning muxim tavsiflaridan biri, uning asosiy parametrlarini aniqlovchi V-
simon tavsifidir: stator va qo‗zg‗atish chulg‗amlari toklarining qiymatlari. Bu 
tavsiflar sinxron motorning yu.i. rejimidagi (
2
Р
=0
) V-simon tavsifidan farq 
qilmaydi. Bu tavsiflar tarmoqning xarhil kuchlanishlari uchun quriladi. 
Sinxron kompensator aktiv yuklanishsiz (elektromagnit quvvati P
em
≈0) va 
burchak 
θ=0 
da ishlaydi, bu esa Skning katta o‗ta yuklanuvchanlik xususiyatini 
oshiradi.