O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

3.2.
 
MAGNITLANISH O‘QI BURILADIGAN SINXRON 
MASHINALAR
Bo‘ylama – ko‘ndalang qo‘zg‘atishlisinxron mashinalar.
Bunday sinxron 
mashinalarning stator tuzilishi an‘anaviy sinxron mashinalarnikidan farq qilmaydi. 
Sinxron mashina rotoridagi tinchlantiruvchi (generator rejimida) yoki ishga 
tushirish chulg‗ami (dvigatel rejimida) o‗rniga ikki yoki 
m
fazali qo‗zg‗atish 
chulg‗ami joylashtiriladi. Quyida ikki fazali, chulg‗ami bor bo‗lgan noayon va 
ayon qutbli rotorning tuzilishini ko‗rib o‗tamiz. Bo‗ylama va ko‗ndalang o‗qlari 
bo‗yicha qo‗zg‗atiladigan sinxron mashinaning rotori 
noayon qutbli
bo‗lsa, 
simmetrik ikki fazali qo‗zg‗atish chulg‗ami rotor pazlariga xuddi yakor chulg‗ami 
yoki faza rotorli asinxron dvigatelning rotor chulg‗ami kabi o‗ralgan bo‗ladi. Agar 
ikki chulg‗am "
ax
" va "
by
" lar har xil bo‗lsa, ya‘ni nosimmetrik bo‗lsa, ular har xil 
hajmni egallaydi. 3.1, 
a
-rasmda "ax" chulg‗am umumiy pazlarning 3

4 qismini, 
«by» chulg‗am esa 1

4 qismini egallagan bir qatlamli noayon qutbli rotorning 
chulg‗amlari ko‗rsatilgan. 
Noayon qutbli bo‗ylama va ko‗ndalang o‗qlari bo‗yicha qo‗zg‗atiladigan 
sinxron mashinalarda bo‗ylama o‗qi "ax" qo‗zg‗atish chulg‗amining o‗qi bo‗yicha 
yo‗nalgan bo‗lib, uning musbat yo‗nalishi "ax" chulg‗amning magnit oqimibilan 
bir xilda yo‗nalgan. Ko‗ndalang o‗q «
q
» esa "
by
" qo‗zg‗atish chulg‗ami o‗qi 
bo‗yicha yo‗nalgan bo‗ladi. Shu sababli "
ax
" qo‗zg‗atish chulg‗amini – bo‗ylama, 
"
by
" qo‗zg‗atish chulg‗amini esa 
ko‘ndalangqo‘zg‘atish chulg‘amlari
deyiladi. 
Bo‗ylama-ko‗ndalang o‗qlari bo‗yicha qo‗zg‗atiladigan sinxron mashinaning 
rotori ayon qutbli bo‗lsa, u holda qo‗zg‗atish chulg‗amlari "ax" va "by" larni 
birxil, ya‘ni simmetrik qilish mumkin emas. Asosiy bo‗ylama qo‗zg‗atish 
chulg‗ami "ax" xuddi oddiy sinxron mashinalardagi qo‗zg‗atish chulg‗ami kabi 
joylashtiriladi, qo‗shimcha ko‗ndalang chulg‗ami "by" esa dempferlovchi (dvigatel 
rejimida «ishga tushiruvchi») chulg‗am o‗rnida joylashtiriladi (3.1, 
b
-rasm) va bu 
chulg‗amning MYK asosiy chulg‗am MYKning 15

20 % ni tashkil etishi mumkin. 

---

140