O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

4.21-rasm.
Unipolyar generator 
Disk aylanish jarayonida cho‗tkalar bir o‗tkazgichdan ikkinchi o‗tkazgichga 
o‗tishda o‗zgarmas tok paydo bo‗ladi. 
4.22-rasm.
Cho‗tkalari ketma-ket ulangan unipolyar generator 
Bundan tashqari yuqori tezlikda aylanganligi uchun podshipniklarda o‗ziga 
xos kamchiliklar paydo bo‗lgan. Bundan tashqari bir tomonlama magnit tortilish 
bo‗lganligi uchun disk bilan magnit qutblar orasidagi xavo oralig‗i o‗zgarishi 
vjudga keladi. 

---

222 
Diskli unipolyar mashinlardan tashqari silindrsimon unipolar mashinalar 
xam ishlab chiqarilgan. Bulardan biri 4.24-rasmda ko‗rsatilgan bo‗lib, buni 
muxandis B. V. Kostina ishlab chiqargan. Bu erda xam cho‗tka-kontakt tizimining 
ishonchli ishlashi bilan bog‗liq qiyinchiliklarga to‗qnash kelgan. Bu mashina xam 
materiallarga nisbatan katta xarajatlarga olib kelib kollektorli mashinalarga 
nisbatan avzalliklarga ega emas. 
 
4.23-rasm.
Diskli turdagi unipolyar mashina 
Bir qancha takomillashtirilgandan so‗ng, ayniqsa cho‗tka-kontakt tizimining 
ishonchliligi ortib, xozirgi kunda past kuchlanishli yuqori o‗zgarmas tokni talab 
qiladigan joylarda o‗z o‗rniga ega. 
4.24-rasmda muxandis B. V. Kostina ishlab chiqargan unipolyar mashina 
tuzilishi keltirilgan: 1- silindr shaklidagi, cho‗yan yoki po‗latli stator, 2 – mashina 
qutblari; 3-stator yon tomonidagi xalqalar; 4-qo‗zg‗atish chulg‗ami g‗altaklari; 5 
va 6 – rotordagi xalqalar; 7- cho‗tka 8 joylashtiriladigan rotorning silindrik qismi. 
O‗zgarmas tokni xosil qiluvchi ko‗rib chiqilgan kollektorsiz unipolyar 
mashinlar, kollektorsiz o‗zgarmas tok mashinalari xam deyiladi.
Hozirgi vaqtda umumiy maqsadli O‗T mashinalarining asosiy seriyalari 2П 
va 4П, hamda kran-metallurgiya motorlari va maxsus maqsadli seriyalari ishlab 
chiqarilmoqda. 2П seriyasiga quvvati 0,13 dan 200 kW gacha, aylanish o‗qi 
balandligi 90

135 mm bo‗lgan motorlar kiradi. Ilgarigi П seriyaga kiradigan 
XII

XVI gabaritlar yangi П2 seriya bilan almashtirilmoqda.

---

223