O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

 
 
1.23-расм. ШЭС принципиал электр схемаси 
ШЭС нинг қурилмалари ўзаро уланиб нимстанцияга 
кетишида 2-қурилмадан бошлаб ҳар бирининг кейинги қурилма 
билан уланишидаги кабель толалари кесим юзаси оқиб ўтаѐтган 
ток миқдорига қараб ортиб боришини ҳисобга олиш керак.

---

95 
 
II ҚИСМ. ГИДРО ЭНЕРГЕТИКА 
 
4-боб. ЎЗБЕКИСТОНДА ГЭС ЛАР РИВОЖЛАНИШИ 
 
4.1. Умумий тушунчалар 
Гидравлик энергия – ҳаракат қилаѐтган сув массаси оқими 
ҳосил қилган «сув босими» энергиясидир. Инсоният сув 
энергиясини ишлатганда, аксарият, пастга тушаѐтган сув 
босимидан фойдаланилади. Бунинг учун XIX аср ўрталаригача 
бўлган ўтмишда, ҳаракатдаги сув энергиясини, қурилма валини 
айлантирувчи механик энергияга ўзгартирувчи сув ғилдигидан 
фойдаланилган. Кейинроқ, ундан тезкор ва самарали бўлган 
гидро турбина пайдо бўлди. XIX асрнинг охиригача бўлган 
даврда айланувчи вал энергиясидан масалан, фақат сув 
тегирмонларида донни унга айлантириш ва темирчилик 
болғасини ҳаракатга келтириш учун фойдаланилган.
Электрлаштириш, деб номланган «олтин аср» келиши билан 
сув ғилдирагининг қайта туғилиши нишонланди, бироқ энди у 
бошқа кўринишда (сув турбинаси ѐки гидротурбина шаклида) 
қайта вужудга келди. Шу даврда механик энергияни электр 
энергияга ўзгартиб берувчи генераторларнинг валини айлан-
тириш зарур эди. Бу эса, кўп йиллик синовларда ўз ўрнини 
топган сув энергияси ѐрдамида бажарилиши мумкин, натижада 
замонавий гидро-энергетика соҳаси туғилди. 
Ҳозирги кунда гидротурбиналар ҳосил қилаѐтган барча 
механик энергия электр энергиясига айлантирилмоқда. Бутун 
дунъѐда муқобил энергия манбаларига эҳтиѐж баланд бўлган 
ҳозирги замон электр энергетикасида қайта тикланувчи энергия 
манбалари сифатида гидро электр станция (ГЭС) биринчи 
галда аҳамиятли, деб ҳисобнади. Бунда ГЭСларни ИЭС ўрнида 
ишлатиш қиммат баҳо ѐқилғини сотиб олиш эҳтиѐжини 
бартараф этади.

---

96