O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

 
a
)
 
b
)
 
1.1-расм. Буюк Британияда денгизда қурилган шамол электр 
станциялари: 
a
) «Great Gabbard», умумий қуввати 500 МВт;
b
) «London Array» - 630 МВт 

---

26 
1.4. Қувватли шамол электр станциялари
Айланиш тезлигининг камайиши аэродинамик шовқин 
ҳосил қилувчи ва вибрация ҳосил бўлишининг сабабчиси 
бўлган парраклар учининг тезлигини чеклаш учун зарурдир.
Масалан, агар ротор айланиш тезлиги 15 ай/мин бўлса, у 
ҳолда бир марта айланиши учун 4 секунд зарур бўлади. Бундай 
вазиятда парракнинг учи ротор айланаси узунлигидек (диаметр 
126 м бўлганда айлана узунлиги 395 м) масофани ўтади, паррак 
учининг тезлиги эса 99 м/сек ни ҳосил қилади. ШЭҚ 
қувватининг ортиши билан редукторга бўлган талаб ортиб 
боради, демак, унинг ҳам қуввати ва оғирлиги ҳамда унинг 
совутиш тизимига бўлган талаб ҳам ортиб боради. Редуктордан 
озод бўлиш ҳаракатлари кичик тезликли, яъни кўп қутбли 
генераторлардан фойдаланишга олиб келди. Ўз навбатида, 
бундай вазият генераторнинг тўлиқ қувватига тенг бўлган 
тўғрилагич (выпрямитель) ва инверторларни яратиш заруратига 
олиб келди. Шундай ШЭҚ ларни Германиянинг «
Энеркон
» 
фирмаси муваффақиятли яратиб ва ўрнатиб келмоқда. 
ШЭҚ нинг бундай (генератор-тўғрилагич-инвертор) схемаси 
бир вақтнинг ўзида муҳим муаммони - реактив қувват ишлаб 
чиқариш ва, демак, ШЭҚ нинг тармоққа уланган нуқтасида 
кучланишни зарур бўлган миқдорда сақлаб келиш вазифасини 
ҳал қилади. 
Кўпгина фирмалар 1÷4,5 Мвт қувватли ШЭҚ ни ишлаб 
чиқаришда шамол қувватидан фойдаланишни 10÷15% га 
ошириш мақсадида, уларни ўзгарувчан тезликда ишлатишни 
афзал кўрадилар. Бундай вазият асинхронлаштирилган синхрон 
машиналарини ишлатиш ва зарур бўлган частота ўзгарткич-
лардан фойдаланиш орқали амалга оширилади. ШЭҚ ларининг 
бирлик қуввати ортиши билан бир вақтда, генераторни тар-
моққа тўғридан-тўғри улаш жараѐнлари уланиш токларининг 
ортиб бориши сабабли мураккаблашиб бормоқда. Бу муаммо 
тиристорли ишга тушириш ѐки частота ўзгарткичи ѐрдамида 
ҳал қилиб келинмоқда. 
Генераторлар бирлик қувватининг ортиши ва улар оғирли-
гини камайтиришга йўналтирилган ҳаракатлар генераторларни 

---

27 
совутишда ҳаво ва суюқлик билан жадал совутиш тизимлари 
яратилишига олиб келди.