O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta’lim vazirligi

109-rasm. To'g'ri ichak (devori kesilgan).
1 - orqa teshikni ko'taruvchi muskul; 2 - orqa
teshik burmalari; 3 - orqa teshik; 4 - orqa teshikni
siquvchi tashqi muskul; 5 - t o 'g 'r i ichakning
k en gaygan (p a p u la ) q ism i; 6 - ich ak n in g
ko'ndalang burmalari; 7 - shilliq qavat; 8 -  mus­
kul qavat; 9 - qorin parda.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Birinchi bukilm a — dum g 'aza suyagiga, ikkinchisi — dum sim on 
suyaklarning shakliga m oslashib paydo b o 'lgan.
T o 'g 'ri ichakning yuqori qismi chanoq bo'lagi bo'lib, birmuncha ken­
gaygan, diametri (to'lib turganda) 
6— 8
sm gacha boradi. Oxirgi, orqa 
teshikka yaqin qismi ancha toraygan. T o 'g 'ri ichakning ichki tomonida 
shilliq qavat uchta ko'ndalang burma hosil qiladi. Shilliq qavatda y o 'g 'o n
ichakning bosh qismlariga o'xshash shilliq bezlari, уakka-yakka joylashgan 
limfa tugunlari uchraydi. Shilliq osti qavati yaxshi rivojlangan. Shuning 
uchun shilliq qavat harakatchan bo'lib, ichakning tashqi teshikka yaqin 
qismida uzunasiga y o 'g 'o n burmalar paydo bo'ladi. Bular pastga tushgan 
sari bir-biri bilan qo'shilib joylashadi. Bu zonada vena qon tomirlari juda 
yaxshi rivojlangan bo'lib, vena chigalini hosil qilib joylashgan. B a’zida 
bu venalar kengayib bavosir (gemorroy) kasalligini paydo qiladi.
Muskul qavati to 'g 'ri ichakda tashqi uzunasiga va ichki aylanasiga 
joylashgan qavatlardan tuzilgan. Aylanasiga joylashgan muskul tolalari orqa 
teshik sohasiga kelgach zichlashib, ichki qisqich hosil qiladi. Bundan tash­
qari, tashqi teshik atrofida ixtiyoriy halqa— muskul tolalaridan tuzilgan 
tashqi qisqich bo'ladi. Shilliq qavatning muskul halqalari qalinlashuvidan 
hosil bo'lgan uchinchi qisqich orqa teshikdan 
10
sm yuqorida joylashgan.
T o 'g 'ri ichak erkaklarda oldindan qovuqqa, urug' pufakchalariga, 
prostata beziga va urug' tushuvchi tizimchaga tegib turadi. Ayollarda esa 
bachadondan pastroqda qindan oraliq b o 'sh lig 'i va unda joylashgan bi­
riktiruvchi to'qim a bilan ajralib turadi.
Fiziologiyasi.
Y o 'g'on ichak peristaltik qisqarishdan tashqari, teskari 
(ingichka ichak tomonga) ham qisqaradi. Ana shu harakatlar tufayli ov­
qat qoldiqlari ancha uzoq (16— 18 soat turib) qoladi. Bunday xususiyat 
ovqat moddasi qoldig'ining bir qismi, suv va kletchatkaning y o 'g 'o n
ichakda (asosan, ko'tariluvchi chambar ichak qismida) shimilishiga im­
koniyat tug'diradi. Ovqat tarkibidagi kletchatka y o 'g 'o n ichakka kelgach, 
bakteriyalar ta’sirida parchalanib, 50% ga yaqin qismi shimiladi. Y o 'g 'o n
ichakning bu xususiyati bem orlarga antibiotik dorilar buyurilganda 
polivitaminlar qo'shib berishni taqozo etadi. Aks holda antibiotiklar ichak- 
dagi bakteriyalarni halok etib, avitam inozga sabab bo'ladi. O dam da 
ovqatning 
10
% ga yaqin qismi shimilmasdan, y o 'g 'o n ichak shirasidagi 
shilimshiq bilan bir-biriga yopishgan bakteriyalar (axlatning taxminan 
50% ini tashkil etadi) qoldiq sifatida axlatni hosil qiladi. Axlat to 'g 'ri 
ichakka yig'ilganda ta’sirlanib, ixtiyoriy bo'shalish bo'ladi.