O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta’lim vazirligi

M e’da fiziologiyasi.
Ovqat moddasi o g'iz bo'shlig'idan halqum va 
qizilo'ngach orqali m e’daga tushgach, unda 4 soatdan 10 soatgacha saq­
lanadi. Bu davrda ovqat moddasi m e’da devori muskullarining qisqarishi 
tufayli mexanik parchalanish davom etadi. M e’dada ikki xil (tonik va 
peristaltik) qisqarish bo'ladi. M e’daning uzoq va to'xtovsiz qisqarishi 
tonik qisqarish deyiladi. M e’daning kirish qismidan chiqish tomonga qarab 
yo'nalgan to'lqinsimon qisqarishi esa peristaltik (to'lqinsimon) qisqarishdir. 
M e’daning shu tariqa qisqarishi ovqat moddalarining mexanik va kimyo­
viy (shiralar vositasida) parchalanishini ta’minlaydi.
Kimyoviy parchalanish esa so'lak fermentlari va m e’da shirasi orqali 
ro'y beradi. Natijada ovqat moddasi asta-sekin bo'lak-bo'lak bo'lib, bo'tqa 
holiga o'tadi.
M e’da shirasi shilliq qavatda joylashgan bezlar m ahsuloti bo'lib, 
tarkibida xlorid kislota, pepsin va shilliq bo'ladi. Xlorid kislota me’da 
sharoitini nordon qiladi. Odamda bir kecha-kunduzda 
2-2,5 / gacha 
shira ajraladi.
M e’dada suv, dorilar, mineral tuzlar va spirt shimiladi. Ovqat modda­
si bo'lm aganida shira ishlab chiqarilmaydi. Ovqat yeyila boshlaganidan 
5— 10 minut o'tgach, bezlar shira ajrata boshlaydi. Shiralaming ajralish 
vaqti va m iqdori yeyiladigan ovqat sifatiga b og'liq . Jum ladan, sut 
ichilgandan uch soat o'tgandan so'ng eng ko'p shira ajralishi kuzatiladi 
va 5
— 6
soatga borib tugallanadi. G o'sht iste’mol qilinganda shira ajralishi 
o'rtacha 
8
soat davom etsa, non yeyilganda uchinchi soatda keskin pasayadi 
va shunday kam miqdorda ajralishi 10 soatgacha davom etadi. M e’da 
shiralari tuz, suv, go'sht va turli sabzavotlar ta’sirida ko'proq ajralsa, 
qand, yog' kabilar yeyilganda, aksincha, kamayib, tormozlanadi.
Me’da shirasidagi kislota miqdorini aniqlash uchun, odatda, 100 ml 
m e’da shirasiga 40— 50 ml ishqor qo'shib neytrallanadi. Ana shu jarayon 
uchun sarf b o'lgan ishqor miqdori m e’dadagi umumiy kislota miqdorining 
ko'rsatkichi hisoblanadi.
B o'sh m e’da 10— 15 minut davomida muntazam qisqarib, ochlik his- 
sini uyg'otadi. Ochlik hissi har 60— 80 minutda yana qaytariladi. Sifatsiz 
ovqat iste’mol qilinganda qayt qilish sodir bo'lganda, m e’daga keluvchi 
nervlar markazi (uzunchoq miyada) ta’sirlanib, murakkab refleks jarayoni 
boshlanadi.
Qusish odamning chuqur nafas olishidan boshlanib, so'ngra m e’da­
ning chiqarish qismidagi aylanma joylashgan muskulning kuchli qisqari­
shi ro'y beradi. Bu holda m e’da va qorin devori muskullarining qisqarishini 
zo'raytiradi va kirish qismidagi muskullar ochilib, me’da ichidagi ovqat 
hamda suyuqlik aralashmasi tashqariga otilib chiqadi. Shuning uchun 
qusish jarayoni murakkab himoya refleksi deb hisoblanadi.