O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

 

2-§.  Simfonik musiqa janri va kompozitorlik ijodiyoti. 

Istiqlol  yillarida  musiqiy  madaniyatning  barcha  yo’nalishlari  qatorida 

zamonaviy kompozitorlik yo’nalishi xam o’z so’zini aytmoqda. Bu soxada konsert 

- ijrochilik, musiqali teatr xayoti, an'anaviy va akademik ijrochilik, musiqa ta’limi, 

kompozitorlik  ijodiyotining  umumiy  yuksalishi  bilan  bog’liq  xolda  taqqoslash 

mumkin.  Bu  davrlarda  musiqiy  saxnaviy  janrlarda  ijod  etgan  kompozitorlarning 

ijodlarini  aloxida  ta'kidlash  o’rinlidir.  Mustafo  Bafoyevning  «Buyuk  ipak  yo’li» 

teatrlashgan  musiqiy  asari  (rejissyor  Baxodir  Yuldoshev)  Parijda  YuNESKO 

qarorgoxida,  Samarqandda  1  xalqaro  «Sharq  Taronalari»  festivalininshg 

ochilishida  quyilib,  zo’r  muvaffaqiyatga  erishildi.  Yana  shu  kompozitorning  - 

Zardushtiylar  marosimi  balet  oratoriyasi,  -  Buxoroi  Sharif  opera  dostoni,  I. 

Akbarovning - Ibtido xatosi opera-oratoriyasi diqqatga sazovordir.  

Musiqiy  saxnaviy  janrlarda  ijod  etgan  kompozitorlar  orasida  Farxod 

Olimov,  Xabibullo  Raximov,  Avaz  Mansurov,  Nurilla  Zokirov,  Anvar  Ergashev, 

Baxrilla  Lutfullayev,  F.  Yanov-Yanovskiy,  Mirxalil  Maxmudov,  To’lqin 

Qurbonov,  Alisher  Rasulov  ijodlarini  aloxida  ko’rsatish  mumkin.  Bu  borada 

istedodli kompozitor F. Alimov undan ortiq asar yaratdi. Nodirabegim, Fotima va 

Zuxra, Soyibxo’ja operatsiyasi asarlari muvaffaqiyatli saxnalashtirildi.  

Shuningdek; 

-

 

Taqdir (B.Lutfullayev); 

-

 

Ibroxim Alayxisallom (T. Qurbonov); 

-

 

Bir soatlik xalifa (A.Mansurov); 

---

268 

 

-

 

Xar kimki vafo qilsa (A. Ikromov); 

-

 

To’ylar muborak (M.Maxmudov); 

-

 

Bir kam dunyo (A. Rasulov); 

-

 

Tilla  tuxum  (A.Ikromov)  singari  musiqali  spektakllar  teatrlarimiz 

repertuarlaridan mustaxkam o’rin egalladilar.  

Dramatik  spektakllar  va  kinofilrmlarga  musiqa  yaratish  borasida  xam 

ijodiy yutuqlarga erishildi. 

-

 

Mehrobdan chayon videofilrmi (F.Alimov musiqasi, 1998); 

-

 

O’tgan kunlar kinofilmi (M.Maxmudov musiqasi, 1998); 

-

 

Amir Temur kinofilrmi (F.Yanov-Yanovskiy musiqasi, 1996; 

-

 

Quyoshi botmaydigan yurt ko’p seriyali telefilm (A.Ergashev musiqasi, 

1999) va boshka qator asarlarni ko’rsatish mumkin.  

90-yillarda o’zbek xalqining mumtoz operalari bo’lmish (T. Sodiqov va R. 

Glierning  -  Layli  va  Majnun  1995,  M.  Ashrafiyning  -  Dilorom,  2001)  qayta 

ishlanib,  yangicha  talqinda  namoyish  etildi.  A.  Ikromovning  -  Buyuk  Temur,  M. 

Bafoyevning  –  Al-Farg’oniy  operalari  A.  Navoiy  nomidagi  opera  va  balet  teatri 

saxnasida o’z aksini topdi.  

X.  Raximovning  -  Ona  qalbi-2  kamer  operasi,  N.  Muxammedinovning  

Qirq qiz qoraqalpoq operasi va  Ayjamal  baleti xam  muvaffaqiyat  bilan namoyish 

etildi.  

Opera  qo’shiqchiligida  O’zbekiston  xalq  artisti  Muyassar  Razzoqova  va 

qator yoshlarning ijrolari taxsinga sazovordir.  

Simfonik  musiqa  janrida  xam  kompozitorlarimiz  ijodi  barakali  bo’ldi. 

Ushbu  janrda  I.Akbarov,  M.Tojiyev,  M.Bafoyev,  R.Abdullayev,  X.Raximov, 

A.Latifzoda, F.Yanov-Yanovskiy kabi kompozitorlarimiz simfonik asarlari xorijiy 

davlatlarda o’tkazilgan festivallarda xam munosib baxolandi. Ayniqsa, 1998 yildan 

buyon  Toshkentda  o’tkazilayotgan  Xalqaro  simfonik  musiqa  festivalida 

respublikamizni  xamdustlik  mamlakatlari  orasida  yirik  simfonik  musiqa  markazi 

darajasiga  ko’tardi.  Mustaqillik  yillarida  yaratilgan  qator  simfonik  asarlarida 

---

269 

 

g’oyaviy-mazmun chuqurlashdi, shakl va uslub mukammallashdi, milliy an'analar 

mushtarakligida zamonaviy simfonik tafakkur va uslublar yuzaga keldi.  

Mirsodiq Tojiyevning g’oyaviy-falsafiy mavzuni eks ettiruvchi uchta katta 

simfoniyadan  iborat  -  Somon  yo’li  turkumi  aloxida  axamiyatga  egadir. 

Umumbashariy  qadriyatlarni,  tarixiy  vokea  va  jarayonlarni,  xaqiqat  va 

insonparvarlik g’oyalarini o’zida aks ettirgan bu simfonik trilogiya xozirgi zamon 

o’zbek simfonik musiqasining nodir ko’rinishlaridandir.  

M.  Tojiyevning  umrining  so’nggida  yaratilgan  19-simfoniyasi  (1995)    - 

Qaxramonlik  deb  nom  olgan  bo’lib,  u  mustaqil  O’zbekistonga  bag’ishlanadi. 

Rustam  Abdulayevning  -  Tay  oxanglari  konserti  (1993,  o’zbek  va  tay  oxanglari 

mutanosibligida  yaratilgan  bo’lib,  1999  yili  Bankokda  ushbu  konsertning  lazer 

diski  nashr  etildi),  4-5-fortepiano  konsertlari:  I.Akbarovning  simfonik  epitafiyasi, 

M.  Bafoyevning  4-Movarounnaxr  (1991,  5-Xolati  Alisher  Navoiy-2  (1991),  N. 

Yeiyosovning  11-Adashganlar  va  12-Porlamoq  simfoniyalari,  fortepiano  va 

simfonik  orkestr  uchun  8-konsert-maqomi,  simfonik  orkestr  uchun  9-konsert 

maqomi,  Xabibulla  Raximovning  simfonik  asarlari  O’zbekiston  simfonik 

musiqasining ravnaq topishiga muxim xissa bo’lib qo’shildi.  

Shu asnoda vokal-simfonik va xor musiqasi rivojini xam aytib o’tish lozim. 

O’zbekiston  kompozitorlari  yurtimizda  kechayotgan  o’zgarishlar,  siyosiy 

jarayonlar aks etgan mavzularga bag’ishlangan syuita, poema, kantata va oratoriya, 

xor  asarlari  yaratmoqdalar  va  jumladan,  cholg’u  musiqasiga  xam  e'tiborni 

qaratmoqdalar.  

Bu  borada  1992  yili  -  Sug’diyona  o’zbek  xalq  cholg’ulari  kamer 

orkestrining  tashkil  etilishi  (badiiy  raxbar  va  bosh  dirijyor  F.  Abduraximova) 

jaxonning  qator  davlatlari  saxnalaridagi  muvaffakiyatli  chiqishlari  axamiyatga 

molik  voqeadir.  O’zbekistonda  istiqlol  yillaridagi  kompozitorlik  ijodiyotining 

rivoji  va  yuksalishi  kompozitorlar  va  bastakorlar  uyushmasining  ijodiy  faoliyati 

bilan  chambarchas  bogliqdir.  Uyushma  respublikamizda  turli  tanlovlar  va 

festivallar o’tkazilishiga bosh-qosh bo’lmoqda.  

---

270 

 

1996  yildan  boshlab  respublikamizda  O’zbekiston  -  Vatanim  manim 

qo’shiqlar  tanlovi  va  1997  yildan  boshlab  qo’shiq  bayramlarining  o’tkazilishi 

natijasida  yangi-yangi  qo’shiqlar  va  ularning  ijrochilari  kashf  etilmoqda.  Bu 

borada  R.  Abdullayev,  A.  Mansurov,  X.  Raximov,  A.  Nazarov,  A.  Ikromov,  A. 

Rasulov,  D.  Omonullayeva,  M.  Bafoev,  F.  Alimov,  N.  Norxo’jayev  singari 

kompozitorlar  barakali  ijod  qildilar.  Ayniqsa,  estrada  qo’shiqchilik  san'ati  keng 

ko’lamda rivoj topa boshladi.  

Mustaqillik  yillarining  o’tgan  davrlarida  o’zbek  musiqa  madaniyatining 

ajralmas  qismiga  aylanib  qolgan  qardosh  qoraqalpoq  xalqining  san'ati  soxasida 

xam  sezilarli  o’zgarishlar  ro’y  berdi.  Qoraqalpoq  musiqasi  azaldan  o’z  milliy 

qadriyatlarini,  urf  odatlarini,  ma'naviy  merosini  o’zida  aks  ettirganligi  bilan 

diqqatga sazovordir.  

Qoraqalpoq  dostonchilari  -  jirovlar,  baxshilar,  kissaxonlar  san'ati  XX 

asrning so’ngi choragiga kelib keng targ’ibot etildi.  

Qoraqalpoq  dostonchilik  san'atining  o’tmishdagi  va  xozirgi  kundagi  yirik 

namoyondalari  xalq  ziyolilari  qatorida  tilga  olinib  ularning  ijodiy  meroslari 

bo’lmish dostonlari, nasixat termalari, tarixiy tulgovlarini yozib olish, ularni nashr 

qilish kabi ishlar jadallashdi. Shuningdek, dostonlarning musiqiy matnlarini notaga 

olish xam yo’lga qo’yildi. (A.Xayratdinov - Qobuz namalari, Nukus, 1986, - Jirov 

namalari notaga oluvchi M. Jiemuratov, Nukus, 1991). 

Bu boradagi ijobiy ishlardan biri Buxoro va Navoiy tumanlarida yashovchi 

qoraqalpoq jirovlari bilan ijodiy aloqalarning qayta tiklanishi diqqatga sazavordir. 

Og’zaki  an'anadagi  qoraqalpoq  xalq  musiqasini  yosh  avlodga  o’rgatish,  ustoz-

shogird  an'anasini  qayta  tiklash  maqsadida  1992  yili  Japak  baxshi  Shamuratov 

nomidagi  Nukus  davlat  san'at  bilim  yurtida  folklor  bo’limi  ochildi.  Ushbu 

bo’limda  taxsil  qurgan  yosh  jirov  va  baxshilar,  sozandalar  bugungi  kunda 

respublikamizning  musiqiy  xayotida  faol  qatnashmoqdalar.  Ularning  ayrimlari 

Fransiya,  Germaniya,  Xindiston  singari  qator  chet  davlatlarda  o’z  san'atini 

namoyish  qilib  keldilar.  Yosh  jirovlar  -  Baxtiyor  Yesemuratov,  Bakbergen 

---

271 

 

Serimbetov, baxshi qiz Ziyoda Sharipovalar shular jumlasidandir. Bugungi kunda 

qoraqalpoq musiqasi barcha yo’nalishlarda samarali odimlamoqda.