O`zbekistоn respublikasi оliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi

 
6.3. Fransiyada klassik iqtisodiy maktabning vujudga kelishi. P.Buagilberning 
iqtisodiy qarashlari 
 
Agar Angliyada klassik iqtisodiy g'oyalarning boshlanishi V.Petti nomi bilan 
bog'liq  bo'lsa,  Fransiyada  P.Buagilber  bilan  boshlanadi,  bu  g'oyalar  Angliyada 
Rikardo bilan intihosiga etgan bo'lsa, Fransiyada Sismondi bilan yakunlanadi.  
Fransiyadagi  ijtimoiy-iqtisodiy  muhit  Angliyanikidan  keskin  farq  qilar  edi. 
Fransiyada feodal munosabatlar hali ham kuchli bo'lib, qirollar («
qirol - quyosh - 
Lyudovik  XIV
»)  va uning  atrofidagilar  tomonidan  qattiq  himoya  qilingan.  Kolber 
tomonidan  olib  borilgan  siyosat  mamlakat  iqtisodiyotining  umumiy  rivojiga  olib 
kelmadi. U sanoatni, moliyani taraqqiy ettirish tarafdori edi, ammo bu ish qishloq 
xo'jaligining  ziyoniga  o'tkazildi,  feodal  munosabatlar  to'la  saqlab  turildi  (eslang, 
Angliya  burjua  inqilobi  XVII  asrda  bo'lib  o'tdi,  vaholanki  Fransiyada  bu  inqilob 
XVIII  asr oxirida  ro'y  berdi), bu esa iqtisodiy  va  ijtimoiy  rivojlanishga  to'siq  edi. 
Manufakturalar  paydo  bo'ldi,  ammo  rivoj  topmadi.Sex  tizimi  saqlangan  bo'lib, 
rivojga to'siq edi.  
Er masalasi to'la hal etilmadi, «Senorsiz er yo'q» tamoyili saqlandi, mayda er 
egaligi,  dehqonlarning  turli  soliq  va  yig'imlarga  mahkum  etilganligi  ularni  bu 
tizimda  erni  yaxshilash  va  ishlab  chiqarishni  rivojlantirishga  rag'batlantirmas  edi, 
vaholanki aholining 3/4 qismi dehqonlar bo'lib, ular bu sohada tushkunlikda edi.  
Shu  sababli  bu  sohada  islohotlar  o'tkazish  zarur  bo'lgan,  ammo  unga  shu 
davrdagi  tizim  halaqit  berardi.  Ichki  bozor  tor  bo'lib,  kapitalistik  tadbirkorlikning 
o'sishiga  yo'l  bermasdi.  Bu  sinf  asosiy  soliq  to'lovchi  sinf  edi,  dvoryanlar  va 
dindorlar  umuman  soliq  to'lamagan,  shahar  burjuaziyasi  hali  nisbatan  kam  sonli, 
soliqlardan ustalik bilan bosh tortar edi. 
 Yana bir muhim to'siq - bu urushlar edi. Fransiya olib borgan urushlar tufayli 
mablag'larning  asosiy  qismi  shu  urushlarga  sarflanardi.  Qirol  saroyidagi  bazmi 
jamshidlar ham davlat xazinasiga katta ziyon keltirar edi. 
 Demak,  Fransiyada  XVII  asrning  ikkinchi  yarmida  feodal  munosabatlar 
o'zining cho'qqisiga chiqqan edi (Angliya bilan solishtiring), vaholanki Angliyada 
burjua inqilobi bo'lib, kapitalistik munosabatlar tez shakllana boshladi. Fransiyada 
yuqori  tabaqa  barcha  erning  egasiga  aylandi,  dehqonlar  shaxsan  ozod  bo'lsalar 
ham,  feodal  majburiyatlar  nihoyatda  ko'p  edi.  Xo'jalikdagi  kapitalistik  uklad 
nihoyatda  sekin  rivojlandi,  ichki  bozor  xiyla  tor  edi,  xalq  xo'jaligida  natural 

---

 
126 
xo'jalik  asosiy  bo'lib,  sanoat  rivoji  past  bo'lgan.  Faqat  zeb-ziynat  buyumlari  va 
parfyumeriya  mahsulotlari  tayyorlash  bo'yichagina  Fransiya  Evropada  yuqori 
o'rinda edi. 
 Ana  shunday  sharoit  Fransiyaning  XVII  asr  oxiri  -  XVIII  asr  boshidagi 
sosial-iqtisodiy  ahvoli  klassik  iqtisodiyotning  Fransiyadagi  asoschilaridan  biri 
bo'lgan 
Per  Buagilber
  (1646-1714)  ning  iqtisodiy  qarashlariga  katta  ta'sir 
ko'rsatdi. Per Lepezan - iqtisodchining asl familiyasi bo'lib, de Buagilber - bu oila 
er  pomestesining  nomi  edi. Lekin  tarixda  Per  Buagilber nomi saqlanib qoldi