O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi

101. Shaxslararo  munosabat  –  muloqot  jarayonidagi  o‘zaro  ta‘sir  etish  natijasida  ro‘y  beradigan  ijtimoiy-
psixologik hodisalar. 
102. Shakllar – bevosita va bavosita tur bo‘lib, yuzma-yuz yoki vosita orqali amalga oshishi ko‘zda tutiladi. 
103. Shakllanganlik  -  odamlarning  nima  uchun  jamoalarda  ishlashi,  odamlar  ichida  bo‘lishi  bilan  bog‘liq 
psixologik jarayon. 
104. Shartli – odamlarning turli belgi, faoliyat shakllariga ko‘ra biror guruhga taalluqli deb qarash. 
105. Emosiya  –  odam  va  hayvonlarning  subyektiv  ifodalangan  ichki  va  tashqi  qo‘zg‘oluvchilar  ta‘siriga  javob 
reaksiyasi. 
106. Egosentrizm – men, markaz ma‘nosida individualizm va egoizmning eng tuban turi. 
107. Ekstrovert shaxs – shaxsning xar qanday sharoit va xolatlarida o‘z ichida kechayotgan fikrlarini bayon etish 
ehtiyojining yuqoriligi.  
108. Empatiya – boshqa odamlarning psixik holatini tushunish qobiliyati. 
109. O‟qish  –  shaxsning  bilim  va  faoliyat  usullarini  egallashga  hamda  uni  mustahkam  esda  saqlab  qolish 
jarayoni. 
110. O‟yin  –  faoliyat  turlaridan  biri  bo‘lib,  bolalarning  kattalar  faoliyatini,  ish  harakatlarini  aks  ettirishda 
ifodalanadigan va atrofni bilishga qaratilgan faoliyatdir. 
111. Qobiliyat  –  shaxsning  ma‘lum  faoliyatidagi  muvaffaqiyatlarini  va  osonlik  bilan  biror  faoliyatni  egallay 
olishini ta‘minlaydigan individual psixologik xususiyati. 
112. Qiziqish – shaxsning o‘zi uchun qimmatli va yoqimli narsa yoki xodisalarga munosabati. 
113. Altruistik hislar------------Boshqalar   manfaati   uchun    
harakat qilish 
114. Amaliy muloqot treningi    ------ijtimoiy-psixologik treningni bir 
o'rinishi  bo'lib,  faoliyatni  amalga  oshirishda  zarur  bo'ladigan 
kommunikativ  malaka,  ko'nikma  va  bilimlarni  hosil  qilishga 
qaratilgan tadbir 
115. Antagonistik (ziddiyat) 
--------jamoada tarafma-taraf bo'lib 
olgan guruhlar o'rtasidagi ziddiyat, nizo 
116. Afaziya------------------ 
bosh miya po'stloq qismidagi 
markazlar  faoliyatining  shikast-lanishi  natijasida  nutqning  bu-
zilishi 
117. Bir-birini tushunish shartlari-------bitta kasbiy tilda gaplashish, aql 
darajasini  hisobga  olish,  axborotning  to'liqligi,  mantiqiy  bayon 
etish, diqqatni to'play olish 

---

 
248 
118. Boshqarish muloqoti qonunlari  ----    ijobiy-hissiy munosabatlarni his 
qilish  (simpatiya,  bog'lanib  qolish,  do'stlik  yoki  sevgi),  salbiy 
hissiy munosabatlar (antipatiya, ko'rolmaslik) 
119. Boshqarish 
------------rahbarlik qilish, xodimlarga ta'sir 
qila olish uquvi 
120. Verbal ta'sir 
 
-------so'zlar, nutq orqali ko'rsati- 
ladigan ta'sir 
121. Verbal muloqot  --------muloqotni og'zaki nutq orqali 
amalga oshirish 
122. Gerontopsixologiya-------keksalar psixologiyasini o'rga- 
nuvchi fan 
123. Dialogik nutq 
------ikki ishtirokchi birday faol bo'l- 
gan nutq turi 
124. Diskomniuiiikatsiya-----kommunikativ uquvsizlik 
125. Ziddiyat ------------- 
muloqotdan qoniqmaslikdan 
kelib chiqadigan nizo 
126. Insident ------------opponent tomonidan maqsadga 
erishish   uchun   qilinadigan 
harakatlar 
 
127. Insoniy muloqot  --------ta'sir jarayoni bo'lib, unda shaxs- 
lararo munosabatlar shakllanadi 
128. Ichki nutq 
-----------insonning tovushsiz nutq fao- 
liyatining o'ziga xos turi, tafak-kurning asosiy quroli 
129. Identifikatsiya--------------  
o'zini boshqa kishining o'rniga 
qo'yish orqali unga tenglashtirish 
130. Identifikatsiyalash 
----------  
bir kishini ikkinchi kishiga uning 
ta'rifini subyektning o'z tarifiga anglanilgan yoki anglanilmagan 
tarzda o'xshatilishi orqali tushu-nish usuli 
131. Ijtimoiy qoida--------------  
jamiyatda udum bo'lgan xulq- 
atvor namunalari 
132. Kommunikator  ------------ 
 
axborot uzatuvchi shaxs 
133. Kommunikatsiya ------------ 
 
til yoki boshqa belgilar vositasida 
axborot berish jarayoni 
134. Kommunikabellik 
--------muloqotdan qoniqishni his qilish 
qobiliyati 
135. Kauzal atributsiya 
------boshqa kishining xatti-harakatlari 
Sababini unga qo'yish yo'li bilan tushuntirish 
136. Konflikt----------------shaxslar o'rtasidagi ish yoki 
shaxsiy munosabatlar bo'yicha yuzaga keladigan ziddiyat, 
nizolar 
137. Muloqot -----------kishilarning bir-birlariga nutq 
orqali og'zaki va yozma usulda axborot ayirboshlash, bir-
birlarini tushunish, o'zaro ta'sir etish jarayoni 
138. Muloqot psixologiyasi--------- 
 
psixologiya fanining muloqot 
madaniyati, etikasi, muomala 
usullari, munosabat darajalari, 
nutq orqali kishilarning bir- 
birlarini tushunishi, idrok etishi, 
muloqotdan qoniqishning aha- 
miyati, muloqot sirlari, notiqlik 
mahorati to'g'risidagi tarmoq 
139. Muloqotda ma'naviy--------aytilgan talabning ma'nosi 
140. anglashilmovchilik 
 
muloqot bog'lashgan sheriklar 
uchun muvofiq kelmasligi 
141. Muloqotdagi hissiy------------shaxsning o'zaro munosabat 
xotirjamlik (behbudlik) 
lardan, rahbarlikdan qoniqishi, 
himoyalanganligi, ichki xotir- 
jamligi 
142. Muloqotga ehtiyoj---------- kishilarning bir-birlariga nima nidir aytishga bo'lgan ichki istagi 
143. Muloqotning vazifasi---------informatsion-kommunikativ, 
boshqaruv-kommunikativ, af-fektiv-kommunikativ 
144. Muloqot darajalari 
------------- 
 
makro (katta), mikro (kichik), 

---

 
249 
mezo (o'rta) darajalar 
145. Muloqot turlari-----------  shaxslararo, shaxsiy-guruhiy, 
ommaviy kommunikatsiya 
146. Muloqotdagi barer 
--------muloqot   jarayonida   j>aydo 
bo'ladigan to'siqlar (hadiksirash, qo'rqish, hayajonlanish, yot-
sirash) 
147. Muloqotlar shkalasi----------boshqalarning nuqtayi nazarini 
qabul qilish (o'ziga jalb qilish) 
148. Muloqot motivatsiyasi--------yaxshi, a'lo, qoniqarli kabi me- 
zonlar orqali muloqotdan qoni-qishni baholash sabablari 
149. Monologik nutq  ---------bir kishining o'ziga yoki bosh- 
qalarga yo'naltirilgan nutqi 
150. Muloqotning perseptiv jihati-----kishining kishi tomonidan idrok 
etilishi, tushunuishi va baholanishi 
151. Muloqot trening -----------muloqotni mashq qildirish 
152. Muloqolning kommunikativ----- jihati kishilarning o'zaro ma'lumot 
almashinishlari 
153. Muloqotining interaktiv jihati ------  shaxsning harakatlari bo'yicha 
o'zaro ta'sir etishlari 
154. Muloqotdan  ko'zlangan maqsad----   o'zro til topishish, bir-birini 
tushuna olish, qoniqish hosil qilish 
155. Muloqotdagi pilxologik ta'sir------    verbal, noverbal, paralingvistik 
ta'sirlar 
156. Noverbal ta‘sir-------------- 
«nutqsiz» ta'sir   qilish (qiliq- 
lar, qarashlar, hid, shovqinlar, tashqi qiyofa kabilar) 
157. Noverbal muloqot-------------  
 
imo-ishora, mimika, pantomi- 
mika, qiyofa orqali muloqotga kirishish 
158. Nutq 
 
------------ 
til vositasi orqali amalga                             oshiriladigan faoliyat 
159. Notiqlik san'ati--------     ritorika orqali kishilarni o'ziga                                                                                                
mahliyo qila olish san'ati, nutq qobiliyati 
160. Opponent 
------- 
qarshi fikr bildiruvchi, shaxsni 
qoralovchi, unga ayb qo'yuvchi kishi 
161. Odobsizlik 
----------mojaroli vaziyatlarni vujudga 
keltiradigan darajadagi buzilish, me'yorni his qilmaslik 
162. Oreol effekti--------kishi to'g'risida axborot yetish maganda u haqdagi taassurotni 
keyinchalik idrok etishga ta'sir 
ko'rsatish 
163. Professional tinglash texnikasi------  faollik,    samimiy    qiziqish, 
o'ychan jimlik kabi holatlar 
164. Psixologik takt---------------- 
muloqotda me'yorni his qilish, 
odob, nazokat 
165. Psixologik bog'lanish---------- 
 
«yaqinlashish», muloqotga kiri- 
shuvchilar o'rtasidagi ikki tomonlama alpqaning bo'lishi 
166. Paralingvistik ta'sir------------- 
nutq atrofidagi nutqni bezovchi, 
uni kuchaytiruvchi yoki susay- 
tiruvchi omillar (duduqlanish, 
yo'talish, nutqning balandligi, 
nido kabilar) 
167. Psixologik  ta'sir  ------------в-ositalar yordamida kishi- 
ning fikrlari, hissiyotlari va xatti- 
harakatlariga ta'sir eta olish 
168. Pedagogik muloqot------------o'qituvchining o'quvchilar bilan 
bo'ladigan kasbiy muloqoti, pedagogik ta'sirning ajralmas qismi 
169. Professional muloqot----------- 
ta'lim jarayonidagi  kasbiy- 
pedagogik muloqot shakli 
170. Retsipiyent 
--------------- 
axborotni qabul qiluvchi shaxs 
171. Refleksiya------------------subyektning u bilan muloqotga 
174 
   Estеziomеtr ------------- Tеri sеzgirligini o`lchash uchun maxsus asbob‖  
 
     175       dinamik afaziya –-- gaplar yordami bilan so`zlash qobiliyatining buzilishi; 
     176       effеrеnt motor afaziyasi –-------- gapning grammatik tuzilishi, buzilishi; 
     177      affеrеnt motor afaziyasi – ----------nutq artikulyatsiyasining buzilishi; 
     178      sеmantik afaziya –--------------- gaplar o`rtasidagi bog`liqlikning buzilishi; 

---

 
250 
     179      sеnsor afaziya –------------------- so`zlarni idrok qilishning buzilishi. 
180   Vеrbal nutq turkumini shartli ravishda quyidagi turlarga ajratish mumkin: 1) og`zaki, 2) yozma, 3) 
monologik,  4)  poliologik,  5)  tashqi,  6)ichki,  7)  eksprеssiv,  8)  imprеssiv,  9)  lakonik  (qatra,  yig`iq),  10)  epik 
(yoyiq), 11) affеktiv (jahl holatidagi).  
181    Novеrbal nutqni shartli ravishda quyidagi turlarga ajratish mumkin:           1) tovushsiz: a) imo-
ishora,  b)  mimika,  v)  pantomimika,  g)daktiologik;                                                        2)tovushli  :a)exologik,(aks..sado), 
b)ifikatsiya       (shartli,belgilar,signallar,modеllar). 
182   agglyutinatsiya--- (lot. Agglutinare  yopishtirmoq,  еlimlamoq  ma'nosini bildiradi) muayyan tasavvurlarni 
bir-biriga  qo`shib  yoki  ulardan  foydalanib,  narsa  va  hodisalarning  yangi  obrazlarini  yaratishdan  iborat  xayol 
fеnomеnidan biridir 
183  gipеrbolizatsiya ---(yunon. Huperbole bo`rttirish, kuchaytirish ma'nosini anglatadi);   
184   sxеmatizatsiya --(yunon. ―schema‖ obraz, shakl vujudga kеltirish dеmakdir);  
185  tipizatsiya---- (yunon. ―tupos‖ iz, chiziq dеgan ma'noni bildiradi) yoki tipiklashtirish; o`xshatma-muayyan 
narsalarga nisbatan qiyoslash orqali muhim va nomuhim tomonlaridan umumiylikni tanlab olish kabilar 
      186 Dominanta (lat. dominans–hukmronlik qiluvchi) –muayyan nеrv  uchastkasidagi kuchli qo`zg`atuvchanlik 
qobiliyatiga ega bo`lgan qo`zg`alish markazi 
    187.   1. Dominanta tushunchasi fiziologiya faniga A. A. Uxtomskiy tomonidan kiritilgan. Uning isbotlashicha, 
D. orqa miyadan tortib to bosh nеrv markazlarini ishlash printsipini tashkil qiladi. Dominanta diqqatning fiziologik 
asosidir.  
             Nеrv jarayonlarining induktsiyasi-oliy nеrv faoliyatining qo`zg`alish va tormozlanish jarayonlari o`rtasidagi 
o`zaro  munosabat:  MNSining  biror  markazida  qo`zg`alish  paydo  bo`lsa,  u  boshqa  markazlarda  tormozlanishning 
kеlib chiqishiga, tormozlanish esa qo`zg`alishning kеlib chiqishiga sabab bo`lishdan iborat qonuniyat.  
     188       Nеrv tizimi jarayonlarning kontsеntratsiyasi- markaziy nеrv tizimidagi qo`zg`alish yoki tormozlanish 
jarayonlarining vaqt o`tishi bilan dastlabki paydo bo`lgan uchastkasiga to`planish qonuni.  
       189        Diqqatning  ko`lami-bir  davrning  o`zida  diqqat  tomonidan  qamrab  olinishi  mumkin    bo`lgan 
ob'еktlarning miqdori.  
      190        Diqqatning  ko`chuvchanligi-faoliyat  jarayonida  diqqatning  ongli  ravishda  bir  ob'еktdan  ikkinchi 
ob'еktga  ko`chirilishi.  Diqqatning  ko`chuvchanligi  har  qanday  faoliyatda,  ayniqsa  pult  boshqaruvidagi  alohida 
ahamiyatga egadir.  
       191          Diqqatning  taqsimlanishi-diqqatning  bir  vaqtning  o`zida  bir  qancha  ob'еktlarga  qaratilishidan  iborat 
xususiyati.  Diqqatning  taqsimlanishi  murakkab  faoliyat  jarayonini  amalga  oshirishda  alohida  ahamiyatga  egadir. 
Masalan: shofеrning, o`qituvchining ish jarayonidagi diqqati taqsimlangan diqqatdir.  
        192      Diqqatning  barqarorligi-diqqatning  o`z  ob'еktiga  kuchli  yo`naltirilishi  va  faol  to`planishidan  iborat 
ijobiy xususiyati.