O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti “mehnat ta’limi” kafedrasi

 
Glossariy 
  
Latun
 - mis bilan ruxning qotishmasi
 
Bronza
 - mis bilan qalay qotishmasi 
 

---

 
98 
Likvidus 
- lotin tilida suyuq.  
Solidus
 – qattiq. 
Korroziya- turli muhit ta’sirida yemirilish 
 
8- MAVZU KUKUNLI MATERIALLAR VA ULARNING STRUKTURASI. 
MINERALOKERAMIK MATERIALLAR VA G’OVAKLI MATERIALLAR 
 
1. Kukunli materiallar va ularning strukturasi  
2. Qattiq  qotishmalarning olinish usullari 
3. Metallokramik qattiq qotishmalar. 
4. Minerolokramik qattiq qotishmalar 
 
Metall  va  metallmas  materiallar  kukunlaridan  turli  xil  detallar  tayyorlash 
usuli 
kukun  metallurgiyasi
 
deyiladi.  Bu  usulda  tayyorlangan  detallar 
geometrik  shaklining  aniqligi,  yuza  g‘adir-budurligining  kichikligi,  yeyilishga 
chidamliligi,  metall  tejalishi,  metall  kesib  ishlovchi  stanok  va  keskichlarga 
zarurat  yo‘qligi,  malakali  ishchilar      talab      etmasligi,  ish  unumnning  yuqoriligi, 
maxsus  xossali        detallar        tayyorlanishi  va  boshqa      ko‘rsatkichlariga    ko‘ra  
mashinasozlikda  tobora  keng qo‘llanilmoqda. 
         Masalan,  kukun  materiallaridan      avtomobil      hamda      traktorlarning  moy 
nasosi,      shesternyalari,      paxta  terish      mashinalarining  shpindellari,    sirpanish  
podshipniklari,    kirya    asboblar,  turli    keskichlar    kallaklariga    kavsharlanadigan  
qattiq  qotishma   plastinka va boshqalar tayyorlanadi. 
          Ma’lumki,  kukun   metallurgiya  usulida    detallarni   tayyorlashda asosiy 
xom  ashyo  metall  va  metallmas  materiallar  kukunlaridir.  Ularning  strukturasi 
tayyorlash      usuliga      bog‘liq.  Metall  va metallmas  materiallar  kukunlarini  sanoat 

---

 
99 
miqyosida  tayyorlashda  mexanik,  ximiyaviy  va  fizika-ximiyaviy  usullardan 
foydalaniladi. 
Mexanik  usulda  kukun  olishda  shar  tegirmonlardan  foydalaniladi.  Bunda 
qurilmaning  asosiy  qismi  barabanga  cho‘yan,  nulat  yoki  qattiq  qotishmadan 
olingan sharchalar bilan kukunga ishlantirilgan qirindi yoki mayda material bo‘laklari 
solinib  berkitiladi.  Barabanni  ma’lum  tezlikda  aylantirishda  sharchalar  yuqoriga 
ko‘tarilib-tushib  materialga  urilib  uni  maydalaydi.  Xuddi  shu  maqsadda 
tebranadigan  tegirmonlardan  ham  foydalaniladi.  Ximiyaviy  va  fizik-ximiyaviy 
usullarda metall oksidlaridan metallarni qaytaruvchi gazlar (N
2
, SO) ta’sirida ishlab 
olingan  tuz  eritmalarni  elektrolizlab  Fe,  Su,  Ni,  W  va  boshqa  metallar  kukuni 
olinadi.