O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti “mehnat ta’limi” kafedrasi

 
 
 
 
 
12- MAVZU REZINA MATERIALLAR. REZINA TURLARI TARKIBI 
XOSSASI VA ISHLATILISHI. 
 
Rezinadan buyumlar tayyorlash
Ma’lumki, rezina juda elastik, kam yeyiladigan xossaga ega bo‘lib,tebranish-larni 
qaytaradigan, gaz va suvda namiqmaydigan kislota, ishqor, moilarga chidamli
dielektrik materialdir. Bu xossasi tufayli undan avtomobil, traktor,samolyot 
pokrishkalari, harakat uzatish tasmalari, salnik, manjet, qistirma, zlektrizolyatsion 
elementlar va boshqalar tayyorlanadi. 
Rezina tayyorlashda o‘simliklardan olinuvchi tabiiy kauchukka zarur qattiqlik, 
elastiklik va boshqa xossalar beruvchi (vulkanizatsiyalovchi) modda sifatida 4—
10% oltingugurt, qo‘rg‘oshin, benzol va hoqazo to‘ldirgichlar sifatida talk, bor, 
kaolin, kremniy va titan oksidlari va boshqalar qo‘shiladi. 
Vulkanizatsiya jarayonini tezlatuvchi sifatida magniy oksidi, rux va boshqalar 
ishlatiladi. Rezinaning plastikligi, sovuqqa chidamliligini oshirish maqsadida 

---

160 
plastifikatorlar sifatida steorin va olein kislotalari, oksidlanishni kamaytirish 
maqsadida vazelin, parafin va boshqalardan foydalaniladi. Kerakli rang berish 
uchun oxra, ultramarinlar qo‘shilib, keyin aralashma 140°S gacha qizdirilsa, 
ximiyaviy reaksiya yuz berib, rezina hosil bo‘ladi. Agar kauchukka qo‘shilgan 
oltingugurt miqdori 25%dan ortiq bo‘lsa, olingan rezina deyarli puxta va 
qattiq bo‘ladi. Bu xil rezinaga ebonit deyiladi. 
Keyingi yillarda ximiya sanoatining rivojlanishi tufayli etil spirti, atsetilen, 
butan, etilen, benzol va boshqa birikmalardan sintetik kauchuk olinmoqda va 
undan keng foydalanilmoqda. 
 
 
Rezinadan buyumlar tayyorlash
texnologiyasi
Rezinalardan turli buyumlar tayyorlash texnologik jarayoni quyidagilarni o‘z 
ichiga oladi: 
1.
Xom rezina tayyorlash. 
2.
Undan buyumlar ishlab chiqarish. 
Xom
38
rezina tayyorlash uchun kauchuk olinib, u ma’lum o‘lchamda kesib 
bo‘laklarga bo‘linadi. Plastikligini oshirish maqsadida 40—50° S gacha 
qizdirilgan jo‘valar orasidan o‘tkazib, keyin unga zarur miqdorda komponent 
kukunlari qo‘shiladi. Kukun maxsus qorishtirish mashinasida aralashtirilib tekis 
plastik massa hosil qilinadi, bunga ham rezina deyiladi. Bunday rezina organik 
eritmalarda eriydi, kutilgan shaklni oson egallaydi. Agar qizdirilsa, yopishqoq 
bo‘ladi. Xom rezinadan turli qalinlikdagi list, lenta, matolar, har xil shakldagi 
zagotovka, trubka, chilvir, murakkab shaklli buyumlar tayyorlanadi. 
38
William F.Smith Foundations of materials science and engineyering, 2013.537

---

161 
Rezinadan list yoki lenta tayyorlash sxemasi ko‘rsatilgan. Xom rezina 
3 
turli 
tomonga aylanuvchi jo‘va orasidan ezib o‘tkaziladi. Bunda ustki va o‘rta 
jo‘valar 50—90°Sgacha, pastki jo‘valar esa 15°Sgacha sovitilgan bo‘ladi.
Jo‘valar orasidan chiqayotgan listlar yog‘och baraban 1-ga o‘rala boradi. 
Turli shakldagi buyum xom rezinani matritsa ko‘zidan chervyak vint 
bilan ezib chikarib tayyorlanadi (306-rasm). Xom rezina zarur temperaturagacha 
qizdirilgan pressformada 2—10 MN/m
2
bosimda presslanadi. Shuni aytish
zarurki, yirik va murakkab shaklli detallar tayyorlashda 306- rasmdagidek xom
rezina kuyish mashinalarida 80—100°S temperaturada kizdirilib, 120 MN/m
2
gacha bo‘lgan bosimda pressformaga xaydaladi. 
Yuqoridagi usullarda xom rezinadan tayyorlangan buyumlar zarur fizik-
mexanik xossalarga ega bo‘lishi uchun, odatda, ular avtoklavlarda 130—150°S 
temperatura va 0,1—0,4 MN/m
2
bosimda pishiriladi. Vulkanizatsiya natijasida 
kauchuk plastikligini yo‘qotib, buyum puxtaligi ortib zarur fizik-mexanik xossaga ega 
bo‘ladi.