O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti “mehnat ta’limi” kafedrasi

Uglerodli molekulalar 
Ko‘pchilik polimerlar organik birikmalar asosida bo‘lganligini xisobga olgan 
xolda biz ularning strukturasini belgilovchi omillarni bilib olishimiz kerak. YA’niy, 
ko‘pgina organik birikmalar asosan uglerod va vodorod atomlari birikmasidan 
tashkil topadi. Bu atomlar o‘zaro kovalent bog‘lar bilan bog‘langan, undan tashqari 
vodorod atomi bitta elektron bilan bog‘lanadi. Birlamchi kovalent bog‘, ikkita 
birlashuvchi atomlar bittadan elektron berganida xosil bo‘ladi.Masalan metan 
molekulasi misolida ko‘rishimiz mumkin. 
Ikkilamchi va uchlamchi bog‘lar xosil bo‘lishda o‘z navbatida ikkita yoki 
uchta elektron juftliklar ishtirok etadi. Masalan, etilen molekulasini tuzilishini 
ko‘rib chiqsak, bu erda ikkita uglerod atomi ikkilamchi bog‘ bilan va ikkita vodorod 
atomi bilan bog‘langan.

---

152 
Bu erda bitta chiziq birlamchi bog‘, iikita chiziq esa ikkilamchi bog‘gi bildiradi. 
Uchlamchi bog‘ga misol qilib etilenni keltirishimiz mumkin S
2
N
2
.
Ikkilamchi yoki uchlamchi bog‘ bor birikmalar 
to‘yinmagan 
birikmalar 
deyiladi. Bu degani atomlar maksimal birikishga ega emas va yana uziga kabi 
atomlar bilan birikishi mumkin bo‘ladi. 
To‘yingan
bog‘lar xaqida gapiradigan 
bo‘lsak bu bog‘larga atomlarning birikishi faqatgina o‘rin almashininish xisobiga 
borishi mumkin.
Ba’zi bir uglevodorodlarning vakillari oddiy parafinlarni xosil qiladi, bularga 
quyidagi uglevodorod qatori kiradi: metan SN
4
, etan S
2
N
6
, propan S
3
N
8
, butan 
S
4
N
10
. Molekulalarning tarkibi va tuzilishi 8.1-jadvalda keltirilgan. Tarkib jixattan 
bir xil bo‘lgan uglevodorodlarning tuzilishi turliga bo‘lishi mumkin, buni