67
Q 100 200 300 400 500 600 700
Tempering temperature (°C)
Figure 9.32
Hardness of iron-carbon martensites (0.35 to 1.2 percent C) tempered 1 h at indicated temperatures.
(From p. 38 in E.C. Bain and H.W. Paxton, “Alloying Elements in Steel,”
2d ed., American Society for Metals, 1966. Used by permission of ASM International.)
Yuqorida keltirilgan 1 soat davomida toblangan Martensitli temir
uglerodli qotishmalar tarkibida( 0.35% dan 1.2% gacha C ) mavjud
bo`ladi.
18
1.
Konstruksion po‘latlar:
Konstruksion po‘latlar tarkibida 0,6% gacha uglerod bo‘ladi.
Uglerodli konstruksion po‘latlar sifatiga ko‘ra oddiy sifatli po‘latlar,
sifatli
po‘latlarga bo‘linadi.
a) oddiy sifatli po‘latlar - ko‘rilish konstruksiyalari,
armaturalari,
simlar,
parchin
mixlar
va
boshqa
buyumlar
tarzida
iste’molchilarga yuboriladi. Oddiy sifatli po‘latlar GOST 380-60
ga ko‘ra 3 guruxga bo‘linadi: A,B va V guruxga bo‘linadi.
A guruxda mexanik xossalar garantiyalanadi.
B guruxda kimyoviy xossalari garantiyalanadi.
V guruxda mexanikaviy va kimyoviy xossalari garantiyalanadi.
A guruxda po‘latlar St xarfi bilan 0,1,2...7 raqamlari bilan
markalanadi. Raqam qancha katta o‘lsa po‘latlarning
mustaxkamligi shuncha
18
William F.Smith Foundations of materials science and engineyering p406
68
ortiq bo‘ladi. Agarda raqam ishorasidash keyin KP bo‘lsa po‘lat qaynaydigan
po‘lat bo‘ladi.
Masalan: SNO, Sn1, Sn2, SnZ, Sn4, Sn5, Snb, Sn7
B gruppa po‘latlar M.K.B.St xarflari va raqamlari bilan markalanadi.
Masalan: MSnO, ...MSn7, KSn0,...,KSn7, BSt1,...,BSn7
V gruppa po‘latlar asosan Martin usulida kislorod xaydaladigan
konvertor usulida tayyorlanadi. VMST1..,VKStI
b) sifatli po‘latlar. GOST 1050-60 ga ko‘ra po‘latlarning
mexanik va kimyoviy xossalari garantiyalanadi. Bu po‘latlar
kislorod tepasidan xaydaladigan asosiy konvertorlarda
tayyorlanadi. Sifatli po‘latlar
tarkibidagi margensning
miqdoriga ko‘ra ikki guruxga bo‘linadi.
I. gurux po‘latlarda margens miqdori 0,8% bo‘ladi.
II. gurux po‘latlarda 1,2% ga yetadi.
I. gurux po‘latlari raqamlar va tegishli miqdorlar bilan.
II. gurux po‘latlar esa raqamlar va G xarfi bilan
markalanadi.
Masalan: I gurux po‘latlar 05, 05 kp
g
08, 10, 15, 20, 25, 30, ...,85...
II gurux po‘latlar 15g, 20g, ...,70 g markadagi ikki xonali sonlar
100 ga bo‘linadi. Shu marka po‘lati tarkibidagi uglerodning
o‘rtacha miqdori chiqadi. G
xarfi margenetsning miqdori
oshirilganligini bildiradi.
Masalan: 15g-0,15% uglerod Mn = 0,8-1,2% gacha ekanligi
ko‘rsatadi.
Yuqoridagi markadagi po‘latlardan 10, 15, 20, markali po‘latlardan
tayyorlangan detallar zarur bo‘lgan taqdirda sementitlanadi ya’ni, sirtqi
qatlamiga uglerod singdiriladi,
69
25, 30, 35 markali po‘latlar termik ishlanadi bo‘shatiladi.
Tarkibida oltingugurt xamda fosfor miqdori oshirilgan p o‘latlar
avtomat
po‘latlar bor. Davlat texnik nazorati - 1414-94 ga ko‘ra A12, A20, AZO,
A40g markalari mavjud.
Sifatli konstruksion uglerodli po‘latlar (Davlat texnik nazorati 1050-94). Ular
oddiy sifatli po‘latlardan tarkibida oltingugurt, fosfor va boshqa zararli
aralashmalar
kamligi bilan, har bir markada uglerod mshugori tor chegarada bo‘lib,
ko‘p hollarda kremniy (51) va marganets (Mn) miqdori ko‘p bo‘lishi bilan farq
qiladi.
Po‘lat ikki xonali raqamlar bilan belgilanadi. Bu raqamlar uglerod miqdorini
protsentning yuzdan bir ulushini bildiradi. Bu po‘latlar kimyovii tarkibi va
mexanik
xossalari
garantiyalangan
holda
yetkazib
beriladi
(3-jadval).
Oksidsizlantirilish darajasiga ko‘ra po‘lat qaynaydigan (kp),
chala qaynaydigan
(ps), qaynamaydigan (indeksi ko‘rsatilmaydi) xillarga bo‘linadi. Po‘latlar
markasidagi G harfi undagi marganets miqdori ko‘p (1% gacha) ekanligini
bildiradi.
19
Uglerodli asbobsozlik po‘latlar jumlasiga tarkibida 0,65 dan
1,s35% gacha uglerod bo‘lgan po‘latlar kiradi. Uglerodli asbobsozlik
po‘latlar sifatli va yuqori sifatli bo‘lishi mumkin.
Uglerodli asbobsozlik po‘latlar U7, U7A, U8, U8A,..., U13, U13A
xarflar bilan markalanadi.
U
- Uglerodli ekanligini, keyingi raqamni o‘nga bo‘lsak S ning %
miqdori A-xarfi sifatli ekanligini ko‘rsatadi. Uglerodli asbobsozlik po‘latlar
tarkibida 0,15-0,35% kremniy, 0,15-0,4% marganets va bundan tashqari sifatli
asbobsozlik po‘latlar tarkibiga 0,2% xrom, 0,25% nikel, 0,25% mis kiradi.
Uglerodli asbobsozlik po‘latlar. Uglerodli asbobsozlik po‘latlarda Mn 0,6% ga
yetishi xam mumkin. Bunga G xarfi ko‘yiladi. U8I, U8GA
Do'stlaringiz bilan baham: