O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti “mehnat ta’limi” kafedrasi

Ishlatilishiga ko‘ra: 
1.
Konstruksion po‘latlar 
2.
 
Asbobsozlik po‘latlar
 
Kimyoviy tarkibiga ko‘ra: 
1.
Uglerodli po‘latlar 
2.
Legirlangan po‘latlar 

---

67 
 
Q 100 200 300 400 500 600 700 
Tempering temperature (°C)
Figure 9.32 
Hardness of iron-carbon martensites (0.35 to 1.2 percent C) tempered 1 h at indicated temperatures. 
(From p. 38 in E.C. Bain and H.W. Paxton, “Alloying Elements in Steel,” 
2d ed., American Society for Metals, 1966. Used by permission of ASM International.) 
Yuqorida keltirilgan 1 soat davomida toblangan Martensitli temir 
uglerodli qotishmalar tarkibida( 0.35% dan 1.2% gacha C ) mavjud 
bo`ladi.
18
 
1.
Konstruksion po‘latlar:
 
Konstruksion po‘latlar tarkibida 0,6% gacha uglerod bo‘ladi. 
Uglerodli konstruksion po‘latlar sifatiga ko‘ra oddiy sifatli po‘latlar, sifatli 
po‘latlarga bo‘linadi. 
a) oddiy sifatli po‘latlar - ko‘rilish konstruksiyalari, 
armaturalari, 
simlar, 
parchin 
mixlar 
va 
boshqa 
buyumlar 
tarzida 
iste’molchilarga yuboriladi. Oddiy sifatli po‘latlar GOST 380-60 
ga ko‘ra 3 guruxga bo‘linadi: A,B va V guruxga bo‘linadi. 
A guruxda mexanik xossalar garantiyalanadi. 
B guruxda kimyoviy xossalari garantiyalanadi. 
V guruxda mexanikaviy va kimyoviy xossalari garantiyalanadi. 
A guruxda po‘latlar St xarfi bilan 0,1,2...7 raqamlari bilan 
markalanadi. Raqam qancha katta o‘lsa po‘latlarning mustaxkamligi shuncha 
18
William F.Smith Foundations of materials science and engineyering p406 

---

68 
ortiq bo‘ladi. Agarda raqam ishorasidash keyin KP bo‘lsa po‘lat qaynaydigan 
po‘lat bo‘ladi. 
Masalan: SNO, Sn1, Sn2, SnZ, Sn4, Sn5, Snb, Sn7 
B gruppa po‘latlar M.K.B.St xarflari va raqamlari bilan markalanadi. 
Masalan: MSnO, ...MSn7, KSn0,...,KSn7, BSt1,...,BSn7 
V gruppa po‘latlar asosan Martin usulida kislorod xaydaladigan
konvertor usulida tayyorlanadi. VMST1..,VKStI 
b) sifatli po‘latlar. GOST 1050-60 ga ko‘ra po‘latlarning 
mexanik va kimyoviy xossalari garantiyalanadi. Bu po‘latlar 
kislorod tepasidan xaydaladigan asosiy konvertorlarda
tayyorlanadi. Sifatli po‘latlar tarkibidagi margensning 
miqdoriga ko‘ra ikki guruxga bo‘linadi. 
I. gurux po‘latlarda margens miqdori 0,8% bo‘ladi. 
II. gurux po‘latlarda 1,2% ga yetadi. 
I. gurux po‘latlari raqamlar va tegishli miqdorlar bilan. 
II. gurux po‘latlar esa raqamlar va G xarfi bilan 
markalanadi. 
Masalan: I gurux po‘latlar 05, 05 kp
g
08, 10, 15, 20, 25, 30, ...,85... 
II gurux po‘latlar 15g, 20g, ...,70 g markadagi ikki xonali sonlar
100 ga bo‘linadi. Shu marka po‘lati tarkibidagi uglerodning
o‘rtacha miqdori chiqadi. G xarfi margenetsning miqdori 
oshirilganligini bildiradi. 
Masalan: 15g-0,15% uglerod Mn = 0,8-1,2% gacha ekanligi 
ko‘rsatadi. 
Yuqoridagi markadagi po‘latlardan 10, 15, 20, markali po‘latlardan 
tayyorlangan detallar zarur bo‘lgan taqdirda sementitlanadi ya’ni, sirtqi 
qatlamiga uglerod singdiriladi, 

---

69 
25, 30, 35 markali po‘latlar termik ishlanadi bo‘shatiladi.
Tarkibida oltingugurt xamda fosfor miqdori oshirilgan p o‘latlar avtomat 
po‘latlar bor. Davlat texnik nazorati - 1414-94 ga ko‘ra A12, A20, AZO, 
A40g markalari mavjud. 
Sifatli konstruksion uglerodli po‘latlar (Davlat texnik nazorati 1050-94). Ular 
oddiy sifatli po‘latlardan tarkibida oltingugurt, fosfor va boshqa zararli 
aralashmalar kamligi bilan, har bir markada uglerod mshugori tor chegarada bo‘lib, 
ko‘p hollarda kremniy (51) va marganets (Mn) miqdori ko‘p bo‘lishi bilan farq 
qiladi. 
Po‘lat ikki xonali raqamlar bilan belgilanadi. Bu raqamlar uglerod miqdorini 
protsentning yuzdan bir ulushini bildiradi. Bu po‘latlar kimyovii tarkibi va 
mexanik 
xossalari 
garantiyalangan 
holda 
yetkazib 
beriladi 
(3-jadval). 
Oksidsizlantirilish darajasiga ko‘ra po‘lat qaynaydigan (kp), chala qaynaydigan 
(ps), qaynamaydigan (indeksi ko‘rsatilmaydi) xillarga bo‘linadi. Po‘latlar 
markasidagi G harfi undagi marganets miqdori ko‘p (1% gacha) ekanligini 
bildiradi.
19
Uglerodli asbobsozlik po‘latlar jumlasiga tarkibida 0,65 dan
1,s35% gacha uglerod bo‘lgan po‘latlar kiradi. Uglerodli asbobsozlik 
po‘latlar sifatli va yuqori sifatli bo‘lishi mumkin. 
Uglerodli asbobsozlik po‘latlar U7, U7A, U8, U8A,..., U13, U13A 
xarflar bilan markalanadi. 
U - Uglerodli ekanligini, keyingi raqamni o‘nga bo‘lsak S ning % 
miqdori A-xarfi sifatli ekanligini ko‘rsatadi. Uglerodli asbobsozlik po‘latlar 
tarkibida 0,15-0,35% kremniy, 0,15-0,4% marganets va bundan tashqari sifatli 
asbobsozlik po‘latlar tarkibiga 0,2% xrom, 0,25% nikel, 0,25% mis kiradi. 
Uglerodli asbobsozlik po‘latlar. Uglerodli asbobsozlik po‘latlarda Mn 0,6% ga 
yetishi xam mumkin. Bunga G xarfi ko‘yiladi. U8I, U8GA