O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti “mehnat ta’limi” kafedrasi

Glossariy
Material
- materialning bir qismi bo‘lgan modda. 
Texnologiya 
- biron narsani tayyorlash uchun tayyorlash ishlarning ketma-ketligi
 
Metal qotishmalar
- bir necha xil metallarni yoki metallarni metall bo‘lmagan jismlar 
bilan suyuqlantirib (yoki qizdirib) aralashtirish natijasida olingan murakkab modda. 
Qattiq eritmalar -
bir jinsli suyuq eritmalarning qattiq holatga o‘tishi.
Kimyoviy birikmalar
. Turli metallardan yoki metall va metallmas moddadan hosil 
bo‘lgan qotishma. 
Likvidus 
- lotin tilida suyuq.
Solidus
– qattiq. 
Evtektika
- suyuq qotishmadan bir vaqtda kristallanadigan ikki yoki undan ortiq kristall 
turlari hosil qiladigan mexanik aralashma. 
7-MAVZU RANGLI METALL VA ULARNING QOTISHMALARI. ALYUMINIY 
VA UNING QOTISHMALARI.
Reja: 
 
1. Rangli metall qotishmalarini xalq xo‘jaligida ishlatilishi. 

---

76 
2. Alyuminiy qotishmalarining turlari.
3. Alyuminiy qotishmalarining markalanishi. 
Mamlakatimizda xalq xo’jaligini yanada rivojlantirish fan-texnika 
revolyusiyasini amalga oshirishda rangli metallarning va ulardan xosil kilinadigan 
kotishmalarning axamiyati kattadir. Chunki bu konstruksion materiallar xalk 
xo’jaligining turli soxalarida, masalan, aviatsiya sanoati, raketasozlik, 
elektrotexnika, radiotexnika va xokazo tarmoqlarda juda keng ishlatiladi. 
Rangli metallarning asosiy vakillari oltin, kumush, platina, rux, mis, titan, 
nikel, magniy, alyuminii, qo‘rg‘oshin qalay, xrom, volfram, vanadiy, kobalt, 
molibden, niobiy, sirkoniy, lantan va boshqalardir. 
O‘rta davrlar mobaynida faqat ba’zi rangli metallar: mis, qo‘rg‘oshin, juda 
oz miqdorda esa rux ishlab chiqarilar edi. Asosiy va eng zaruriy rangli metallar: 
nikel, xrom, alyuminiy, volfram, qalay va boshqalar esa chet ellardan keltirilardi.
Buning uchun tezlik bilan rangli metallar ishlab chiqaradigan yangi texnologik 
protsesslar asosida yangidan-yangi sanoat korxonalari barpo etildi va rivojlantirildi. 
Bunday sanoat korxonalari keyin fakat markaziy shaxarlardagina barpo etilmasdan,
balki keyinchalik mamlakatimizning ko‘pgina boshqa shaxarlarida ham qurila 
boshlandi. 
Bunday sanoat korxonalarida rangli metallar ishlab chiqarish
 
uchun 
ularning tegishli rudalari qayta ishlana boshladi. Hozirda yurtimizda
 
bunday
 
rudalar zapasi juda ko‘p bo‘lib, u turli rangli metall rudalarining zaxiralari 
bo‘yicha dunyoda eng yuqori o‘rinlardan birini egallab turibdi. 
Halq xo‘jaligida rangli metallarning va ularning qotishmalarining ahamiyati 
katta. Halq xo‘jaligining ba’zi sohalarida masalan aviatsiya sanoatida raketasozlik, 
elektrotexnika va radiotexnikada rangli metallar va ularning qotishmalari asosiy 
konstruksion material hisoblanadi. Rangli metallarga