O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti “mehnat ta’limi” kafedrasi

 
6-rasm. Ionboglanish
 
 
7-rasm. Atomboglanish
 
 
Molekulyar boglanishli qattiq moddalar kristal panjaralarini tugunlarida molekulyar 
turadi.
 
Bu molekulalar bir-biriga molekulalararo kuchlar vositasida tortilib turadi.
 
Metall boglanish. Bunday boglanishli qattiq jismlar kristal panjaralarini tugunida musbat 
zaryadli ionlar turadi, ionlarni esa erkin elektronlar, ya’ni elektronlar bo‘liti kurlab olgan 
5
William F.Smith Foundations of materials science and engineyering, p55 
anod 
katod 

---

19 
bo‘ladi. Metall boglanishlar musbat zaryadli ionlar bilan erkin elektronlarning uzaro 
tortishuvidan iboratdir.
 
molekulyar
 
bog‘lanish
 
9-rasm. 
Erkin elektron
 
Bulut
 
10-rasm. Metal 
bog‘lanish
 
Ba’zi metallar kristall panjaralarining turlari va ularning parametrlari. 
1-jadval 
Metallningnomiva 
ximiyaviybelgisi 
Panjarasiningturi 
PanjaralarningparametrlariA
0 
xisobi 
A 
B 
S 
Alyuminiy 
Yoqilg’imarkasi. kub. 4.041 
- 
- 
Vannadiy 
Xajmimark. Kub 
3.034 
- 
- 
Volfram 
Xajmimark. Kub 
3.158 
- 
- 
Iridiy 
Yokilgimarkasi. kub. 3.832 
- 
- 
Kobalt 
Geksagonal 
2.5 
- 
4.07 
Kobalt 
Yokilgimarkasi. kub. 3.54 
- 
- 
Kumush 
Yokilgimarkasi. kub. 4.078 
- 
- 
— + 
— + 
— + 
— + 
— + 
— + 
— + 
— + 
— + 

---

20 
Magniy 
Geksagonal 
3.203 
- 
5.2 
Mis 
Yokilgimarkasi. kub. 3.607 
- 
- 
Molibden 
Xajmimark. Kub 
3.14 
- 
- 
Nikel 
Geksagonal 
2.49 
- 
4.08 
Nikel 
Yokilgimarkasi. Kub. 3.157 
- 
- 
Niobiy 
Xajmimark. Kub 
3.294 
- 
- 
Oltin 
Yokilgimarkasi. Kub. 4.07 
- 
- 
Platina 
Yokilgimarkasi. kub. 3.915 
- 
- 
Rux 
Geksagonal 
2.659 
- 
5.607 
Tantal 
Xajmimark. Kub 
3.296 
- 
- 
Temir 
Xajmimark. Kub 
2.86 
- 
- 
Temir 
Xajmimark. Kub 
2.90 
- 
- 
Temir 
Yokilgimarkasi. kub. 3.56 
- 
- 
Temir 
Xajmimark. Kub 
2.93 
- 
- 
Titan 
Geksagonal 
2.95 
- 
4.72 
Titan 
Xajmimark. Kub 
2.32 
- 
- 
Xrom 
Xajmimark. Kub 
2.871 
- 
- 
Sirkoniy 
Geksagonal 
3.22 
- 
5.12 
Sirkoniy 
Xajmimark. Kub 
3.61 
- 
- 
Qo`rgoshin 
Yoqilgimarkasi. kub. 4.939 
- 

---

21 
The energy variations during ionic bonding. Note that 
the net energy is minimum when the bond is formed
.
6
Panjaraning parametrlari nixoyatda muhim axamiyatga ega. Ilmiy tekshirishning 
xozirgi usullari-rentgen nurlaridan foydalanish usullari kristal panjaralarning parametrlarini 
aniq ulchashga imkon beradi.
 
Yoklari markazlashgan kub panjarada xam, atomlari(ionlari) zich joylashgan 
geksagonal panjarada xam, atomlar boshqa panjaradagilarga karaganda zichdir. Masalan, bu 
ikkla panjaraning xar birida atomlar xajmi panjara xajmining 74 % tashkil etadi, xolbuki, xajmi 
markazlashgan kub panjarada atomlar xajmi butun panjara xajmining 68% ga tengdir.