O'zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta-maxsus ta’lim Vazirligi Toshkent Davlat stomatologiya institute Buxoro filiali

Patologik 
anatomiyasi.
Glomerulonefritning o'tkir kechadigan xilida buyrak hajmi o'zgarmaydi, 
buyrakni qoplovchi parda oson ko'chadi. Buyrakning yuzasida va 
kesmasida nuqtasimon dog'lar (bo'rtib turadigan qizil dog'lar) paydo 
bo'ladi. Bu dog'lar yallig'lanish natijasida kattalashgan Malpigi 
tanachalari (buyrak koptokchalari) dir. Mikroskopiyada kasallikning 
dastlabki kunlarida buyrak koptokchalarining kattalashgani, qizargani, 
qizil va oq qon tanachalari shu yerda to'planib, to'xtab qolgani ko'rinadi. 
Keyinchalik koptokchalar qonsirab ketgani, oqarib, tomirlari yorilib 
ketgani kuzatiladi. Buyrak klubochkalarini kеngayishi va qizarishi, 
kеyinchalik ishеmiya kuzatilishi, klubochka kapilyarlarini dеvorlari 
kеngayishi va ular endotеliysi prolifеratsiyasi, kapilyarlar va klubochka 
kapsulasi o’rtasida oqsilli eksudat to’planishi, qon to’xtab, tromboz 
bo’ladi va qon quyilish kuzatiladi.
Klinikasi.
Bеmorlarning asosiy shikoyatlari yuzlarida, qovoqlarida, 
tanasida, oyoqlarida shish, bosh og’rig’i, ish qobiliyatining, ko’rish 
qobiliyatining 
pasayishi, pеshobi miqdori kamayishi, rangini 
o’zgarishiga, hansirashga, bo’g’ilishga shikoyat qiladilar. Tanadagi, 

---

405 
qovoqdagi shishlar asosan ertalab namoyon bo’ladi. Bu shishlar 
keyinchalik tananing boshqa sohalariga tarqaladi, qon bosimining 
oshishi, siydikdagi o'zgarishlar yani gematuriya, proteinuriya bo’ladi. 
O'tkir nefrit keskin boshlanishi ham mumkin, lekin aksariyat hollarda 
latent kechishi ham mumkin. Kasallikning boshlanishida bilinar-
bilinmas belgilar bilan bir qatorda, bemorning yuzi, ko'zlari shishadi, 
tana harorati ko'tariladi, bosh og'rig'i, holsizlik, siydik miqdori kamayib 
oligouriya kuzatiladi. Kasallik 80-90% bemorlarda qovoqlar, yuzda 
shish va rangparlik paydo bo'lishi bilan boshlanadi. Bemor ertalab 
yuzidagi shish tufayli, ko'zlari qisilib, yuzi yapaloqlashadi. Teri ostida, 
o'pka, yurak pardalari orasida, qorinda to'plangan suyuqlik (15-20 kg 
gacha) tana vaznini oshiradi va 2-3 hafta davomida, asta-sekin 
davolanish natijasida o’z holatiga qaytadi. Shish sindromiga quyidagilar 
sabab bo'ladi: 1) koptokchalar shikastlanishi, ularning filtrlash 
faoliyatining pasayishi, natriy exkretsiyasi kamayib, reabsorbtsiyaning 
(qayta so'rilishi) oshishi olib keladi; 2) tanada suyuqlik to’planib qolishi, 
aylanib yuradigan qon miqdori ko'payishi yani gipervolemiya; 3) 
ikkilamchi 
giperaldosteronizm 
va 
antidiuretik 
(ADG) 
garmon 
ko'payishi; 4) to'qimalarning aldosteronga bo’lgan sezuvchanligi 
oshishi, ADG ga nefron distal qismlari sezuvchanligining oshishi va 
suyuqlikning tanada ko'proq to’planishi; 5) gialuronidaza tizmasida 
o'zgarish paydo bo'ladi. Kapillyarlar devori o'tkazuvchanligi o'zgaradi; 
6) qonning suyuq qismi qon tomirlaridan chiqib bo’shliqlarda va 
hujayralar oralig’ida to'planadi. Nefrotik sindromda plazmaning onkotik 
bosimi pasayadi. Gipoalbuminemiya va shishlar ko'p va tez paydo 
bo'ladi.
O'tkir glomerulonefritning asosiy belgilaridan biri — qon 
bosimining oshishidir. Qon bosimi 70-90% bemorlarda o'rtacha oshadi 
va bu buyrakda qon aylanishining buzilishi natijasida kelib chiqadi. 
Natriy tuzi bilan suvning badanda to'planishi gipervolemiyaga olib 
keladi. Qon bosimi oshishi yana koptokchalar zararlanishi natijasida 
renin-angiotenzin-aldosteron 
zanjirining 
ta'sir 
doirasi 
kuchayib, 
buyrakning depressor (tomir tarangligini kamaytirish) faoliyati pasayishi 
oqibatida yuzaga chiqadi. Arterial qon tomirlarida bosimning keskin 
ortib ketishi yurak faoliyatini qiyinlashtiradi, bu o'tkir yurak 
yetishmovchiligi sifatida ko'rinadi (ko'p hollarda chap qorincha 
yetishmovchiligi). Bu o'tkir yurak yetishmovchiligi inspirator hansirash, 
yo'tal va yurak astmasi kabi ko'rinishlarda aks etadi.

---

406