O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

Gruntning zichligi
– bu 1m
3 
gruntning tabiiy holatdagi ya’ni zich holatdagi 
massasi. Qurilish mashinalarining ish unumdorligi grunt zichligi va undagi 
zarrachalarning o‘zaro bog‘lanish kuchiga bog‘liq bo‘ladi. Turli ko‘rinishdagi 
gruntlarning zichligi sezilarli chegaralarda o‘zgaradi. Serbalchiq gruntlarning 
o‘rtacha zichligi 0,6 t/m
3
, qumli gruntlarniki 1,6...1,7 t/m
3 
, qoyatosh gruntniki esa 
2,6...3,3 t/m
3 
ni tashkil etadi. 
Gruntning bog‘langanligi (tortishishi)
boshlang‘ich siljishga qarshiligi 
bilan tavsiflanadi, u gruntning turi va namligiga bog‘liq. Bog‘lanish kuchi qumli 
gruntlar uchun 0.03...0.05 MPa ni, loyli grunt uchun 0,05...0,3 MPa ni tashkil 
etadi. 
Yumshatilishi (yumshatilganligi). 
Ishlanganda grunt yumshaydi va bunda 
uning hajmi dastlabki hajmga nisbatan ko‘payadi. Shu sababli gruntning tabiiy va 
yumshatilgan holatdagi hajmlari bir-biridan farq qiladi. Yumshatilganda grunt 
hajmining oshishi turli gruntlarda katta miqdorga farqlanadi va u 
boshlang‘ich 
yumshatilish
deyiladi. Vaqt o‘tishi bilan bu yumshatilgan grunt yuqorida 
joylashgan qatlam og‘irligi ta’sirida, atmosfera, yog‘ingarchilik ta’sirida yoki 
mexanik ta’sirida asta-sekin zichlanadi. Lekin grunt kovlagunga qadar egallagan 
hajmini egallamaydi. Grunt cho‘kkandan va zichlangandan keyingi darajasi 
qoldiq 
yumshatilishi
deyiladi. Boshlang‘ich va qoldiq yumshatilishi miqdori keyingi 
gruntning gruntning zich holatdagi hajmiga nisbatan % bilan ifodalanadi. Grunt 
hajmining bu ko‘payishini hisobga oladigan koeffitsientlarni, boshlang‘ich 
(dastlabki) va qoldiq yumshatilish koeffitsienti deyiladi(5.1 jadval). 
 
 

---

113