O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

mexanik, gidravlik, portlatish va 
qo‘lda bajariladigan
. Bundan tashqari, ba’zi hollarda gruntning yuk ko‘tarish 
qobiliyatini oshirish uchun u zichlanadi, burg‘ilash usuli bilan ishlanadi. 
 
5.2. Yer inshootlarining turlari 
 
Gruntni ishlash natijasi bu yer inshooti bo‘lib, u grunt massivida gruntdan 
qurilgan yoki grunt yuzasida barpo etilgan, muhandislik inshootini ifodalaydi. Yer 
inshooti quyidagilarga bo‘linadi:
grunt yuzasiga nisbatan
– qazilma, ko‘tarma, yer ostida qazilmalari, qayta 
to‘ldirishlar;
xizmat muddati bo‘yicha
doimiy va vaqtincha;
funktsional maqsadi bo‘yicha
– kotlovan, transheya, chuqurlar, quduqlar, 
uyumlar, to‘g‘onlar, dambalar, yo‘l ko‘tarmalari, tunnellar, tekislangan maydonlar, 
yer osti qazilmalari;
geometrik o‘lchamlari va fazoviy shakli bo‘yicha
–chuqur, sayyoz, uzun 
o‘lchovli, to‘plangan, oddiy, murakkab va boshqalar.Eng xarakterli yer inshootlari 
5.1 rasmda keltirilgan.
Doimiy inshootlarga
– uzoq muddat xizmat qilish uchun muljallangan – 
yerli to‘g‘onlar, kanallar, relsli va relsiz yo‘llarning tushamasi, tekislashda barpo 
etiladigan qazilmalar va to‘kmalar. 
Vaqtinchalik
yer inshootlariga turar joy va 
sanoat binolarining poydevorlari, ko‘priklar va to‘g‘onlarni barpo etishda 
kavlanadigan qazilmalar, vodoprovod, oqava suv, gaz va boshqa tarmoqlarni 
yotqizish uchun qazilgan transheyalar, vaqtinchalik yo‘llarning ko‘tarmalari 
kiradi.. Har bir yer inshooti turg‘un, mustaxkam va suv bilan yuvilishdan 
himoyalangan bo‘lishi kerak. 

---

108 
5.1-rasm. Yer inshootlarining turlari 
I – qazilmaning kundalang profili: a − profili to‘g‘ri burchakli qazilma; b – trapetsiya 
shaklidagi kotlovan (transheya); v – doimiy qazilma profili; 1 – qiyalik qirg‘og‘i; 2 – qiyalik; 3 – 
berma; 4 – qiyalik asosi; 5 – qiyalik tubi; 6 – banket; 7 – balandlikdagi ariqcha; II – yer osti 
qazilmasi kesimlari; g – yumaloqli; d – tug‘ri burchakli; III − ko‘tarma profilli: ye − vaqtinchalik 
ko‘tarma; j – doimiy; IV – qayta to‘ldirish: kotlovan qo‘yinini ( bo‘shlig‘i); i – transheyani 
Eni 3 m dan katta qazilmalar