O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

Osma arqonli yo‘llar 
karerdan qum, shag‘al, ohaktoshni qurilish 
industriyasi korxonalariga yoki suv va relsli transport turlariga yetkazib berish 
uchun qo‘llaniladi. Osma arqonli yo‘llar bitta arqonli yoki ikki arqonli bo‘ladi. 
Ko‘chirish bunkerlari asosan vagonetkalar bitta arqon yordamida tutib turiladi va 
tashiladi, u arqon bir vaqtda ham ko‘taruvchi va tortuvchi hisoblanadi; arqon oxirgi 
punktlarida shkivlardan aylanib o‘tadi va berk hisoblanadi. Bir shkiv arqonni 
tortish uchun mo‘ljallangan, ikkinchisi yetaklovchi hisoblanib elektromotor bilan 
bog‘langan. Shunday qilib, arqonning bir yo‘li bo‘ylab yuk ortilgan vagonetkalar 
harakatlansa, ikkinchisi bo‘yicha esa bo‘sh vagonetkalar qaytadi. 
4.9. Qurilish yuklarini ortish-tushirish 
 
Qurilish yuklarini tashishga jo‘natiladigan joyda yuklarni ortish va kelgan 
joyida yuklarni tushirish kiradi. Hozirgi vaqtda ortish-tushirish jarayonlari to‘liq 
mexanizatsiyalashtirilgan bo‘lib, bu maqsadlar uchun umumiy va maxsus 
vazifalarni bajaruvchi mashina hamda mexanizmlardan foydalaniladi. 
Ishlash printsipiga ko‘ra yuklash-tushirish ishlari uchun mo‘ljallangan 
barcha mexanizmlar ikki guruhga bo‘linadi: transport vositalariga bog‘liq 
bo‘lmagan holda ishlovchi mexanizmlar va transport vositalari konstruktsiyasining 
bir qismi bo‘lib hisoblanuvchi mexanizmlar. Mexanizmlarning birinchi guruhiga 
barcha turdagi kranlar, tsiklli va uzluksiz ishlovchi yuklagichlar, mexanik 
belkuraklar, xarakatlanuvchi tasmali konveyerlar, pnevmatik yuk tushiruvchilar va 
boshqalar kiradi. Ikkinchi guruhga avtomobil-samosvallar, yukini o‘zi tushiruvchi 

---

101 
platformasi bo‘lgan transport vositalari, yukni o‘zi tushirish va ortish uchun 
avtonom vositalar va shunga uxshashlarlar kiradi. 
Kranlarning
― strelali avtomobil, pnevmog‘ildirakli va gusenitsa-zanjirli, 
minorali, ko‘prikli , kran-to‘sinlar va shu kabilar temir beton va metall 
konstruktsiyalarni, paketlarda, konteynerlarda tashiluvchi konstruktsiyalarni, 
materiallarni va sh.k. larni ortishda va tushirishda keng qo‘llaniladi. Maxsus 
qamrab oluvchi moslamalar va greyferlar bilan jihozlangan kranlar yog‘och 
materiallarni, shag‘al, chaqiq tosh, qum va boshqa sochiluvchan hamda mayda 
bo‘lakli materiallarni ortish-tushirishda qo‘llaniladi. Ishlar amalga oshiriladigan 
joyga beton aralashmasini uzatish uchun maxsus bunker-bad’yalar bilan 
jihozlangan kranlardan foydalaniladi.