O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

isitmasdan
– muzlashga qarshi qo‘shimchalar 
qo‘shilgan betonlar bilan, 
isitiladigan 
– issiqlik bilan ishlov berilgan oddiy 
betonlar bilan; 
kombinatsiyalangan
– muzlashga qarshi qo‘shimchali va keyin 
issiqlik bilan ishlov beriladigan betonlar bilan. 
Bundan tashqari, tutashmaga ishlov berish usulini tanlashda ishlarni bajarish 
vaqtidagi konkret ob-havo sharoitlari ham katta ta’sir ko‘rsatadi. Yig‘ma 
temirbeton elementlarining tutashmalari qanday yuklarni qabul qilishini hisobga 
olgan holda ularni to‘ldirish usuli tanlanadi. Hisobiy kuchlarga ega bo‘lmagan 
tutashmalar markasi 50 dan kam qorishma yoki IBL da ko‘rsatilgan potash 
qo‘shilgan yoki boshqa muzlashga qarshi qo‘shimchali beton bilan to‘ldirib 
yaxlitlanadi. Tutashmalarni istish usuli, beton yoki qorishmani rejimi, muddati va 
ushlab turish tartibi ham IBL da ko‘rsatiladi.
Hisobiy kuchlarni qabul qilib oluvchi tutashmalar tarkibi loyihada 
ko‘rsatilgan qorishma yoki beton bilan to‘ldirilib yaxlitlanadi (ularning klassi 
konstruktsiya klassidan kam bo‘lmasligi kerak), bunda tutashma oldindan issiq 
havo bilan isitiladi va beton termos yoki sun’iy qizdirish (ko‘pincha elektrisitish) 
usuli bilan saqlanadi. Agar loyihada ruxsat etilgan bo‘lsa, u holda tutashmalar 
muzlashga qarshi qo‘shimchalar qo‘shilgan beton aralashmasi (qorishma) bilan 
to‘ldirib yaxlitlanadi 

---

487 
Tutashmalar muzlashga qarshi qo‘shimchasiz beton aralashmasi bilan 
yaxlitlanganda, tutashmadagi elementlarning ulanadigan joylari oldindan 
qizdiriladi va beton talab etilgan mustahkamlikni egallagunga qadar isitiladi. 
Portlandtsement asosida tayyorlangan betonning mustahkamligini isitish 
temperaturasi va vaqtiga bog‘liq holidagi maxsus grafik – bog‘liqliklar bo‘yicha 
taxminan aniqlash mumkin. 
Yaxlitlanadigan tutashmalarni oldindan isitish uchun tutashma bo‘shlig‘iga 
dam berib issiq havo purkaydigan havo purkagichlardan foydalaniladi. Isitilgandan 
so‘ng inventar qoliplar tutashmaning havo purkagich joylashgan tomonidan 
mahkamlanadi va darhol tutashmalarni bo‘shlig‘i isitilgan beton aralashmasi bilan 
to‘ldiriladi. Keyin aralashma su’niy isitiladi. 
Betoni hisobiy kuchlarni qabul qilmaydigan tutashmalar tashqi havo 
temperaturasi –15
0
S gacha bo‘lganda faqat muzlashga qarshi qo‘shimchalar 
qo‘shilgan beton aralashmasi bilan yaxlitlanishi mumkin, binobarin bunday 
qorishma manfiy haroratlarda ham qotadi; bunda aralashmani tutashmaga 
joylagandan so‘ng uni isitish kerak emas, tashqi havo harorati keskin pasayib 
ketganda isitilgan qolipni o‘rnatish kifoya. 
Ko‘pincha isitish elektr toki bilan kam hollarda bug‘ bilan amalga oshiriladi. 
Elektr toki yordamida isitish uchun elektrodlar, quvursimon elektr isitgichlar, 
termoaktiv va isituvchi qoliplar qo‘llaniladi.