Oʼzbekiston respublikаsi oliy vа oʼrtа mаxsus tаʼlim vаzirligi toshkent kimyo-texnologiya instituti

Adabiyotlar 
1.
P. Wexler, Encyclopedia of Toxicology, Academic Press, USA, 2005, p.642 
2.
 
https://www.accessdata.fda.gov/scripts/cdrh/cfdocs/cfcfr/CFRSearch.cfm?fr=173.228&Sea
rchTerm=ethyl%20acetate
 (23.02.2022) 
3.
Lai I.-K., Hung, S.-B., Hung, W.-J., Yu, C.-C., Lee, M.-J., Huang, H.-P., (2007), Design 
and control of reactive distillation for ethyl and isopropyl acetates production with azeotropic feeds, 
Chem. Eng. Sci., 62, (3), pp. 878-898. 
4.
Adams T. A. II, Warren D. Seider, (2009), Semi-continuous reactive extraction and 
reactive distillation, Chem. Eng. Res. & Des. 87, pp. 245–262. 
5.
Patel R., Singh, K., Pareek, V., Tadé, M.O. al. (2007), Dynamic simulation of reactive 
batchdistillation column for ethyl acetate synthesis, Chem. Prod. and Proc. Mod. 2, 2. Feasibility of 
reactive pressure swing batch distillation in a double column configuration 255 
 

---

68 
ELEKTR O’TKAZUVCHI POLY (3- DECYL THIOPHENE) POLIMERINING 
LYUMINESTSENTSIYA XOSSALARI 
 
Nurolliyev N.Sh.
1
, Baxtiyorov A.N.
1
, Urolov Sh.Z.
2
1
Toshkent kimyo-texnologiya instituti Shahrisabz filiali.
2
O’RFA Ion- plazma va lazer 
texnologiyalari instituti 
 
Bugungi kunda noorganik quyosh 
elementlari bilan bir qatorda, elektr 
o’tkazuvchi polimerlar asosidagi organik 
quyosh elementlarini yaratish bo’yicha 
keng ko’lamli tadqiqotlar olib borilmoqda. 
Poly (3- alkyl thiophene) polimerlar 
oilasiga mansub P3DT (poly (3-decyl 
thiophene)) (
C
10
H
21
∙S
) polimeri eriydigan 
va yengil eriydigan polimer birikmadir. 
Polimer yon zanjirini tashkil qiluvchi 
C
10
H
21
 
atomlari to’plami
 
yon zanjirlarini R 
ga nisbatan egallashi mumkin bo’lgan 
pozitsiyalar soni xarakterlaydi. Masalan, 
to’gri tartiblangan holat (HT – HT) da 
bog’lanish bo’lishligi uchun bosh va orqa 
radikallari ketma- ketlikda bog’lanish hosil 
qilishi kerak.
Kuzatilishi 
mumkin 
bo’lgan 
holatlar soni 4 ta bo’lib, bu holatlar polimer 
zanjirining bosh va orqa radikallarining 
o’zaro bog’lanishini xarakterlaydi. Ko'pgina tadqiqot ishlari P3DT polimerining turli erituvchilardagi 
eritmalarining va yupqa plyonkalarining optik xususiyatlarini o'rganishga bag'ishlangan. 1- rasmda 
tartiblanganlik darajasi 98.5% bo’lgan P3DT polimerining kimyoviy strukturasi ko'rsatilgan. 1 rasm. 
Tartiblanganlik darajasi 98.5% bo’lgan P3DT ning kimyoviy strukturasi. P3DT ning optik 
xossalariga bag’ishlangan ilmiy adabiyotlar tahlil qilinganda, P3DT ning lyuminestsentsiya spektri 
polimer zanjirlarining tartiblanganlik darajasiga, uyg’otuvchi manba to’lqin uzunligiga, qisman 
erituvchining tabiatiga, eritmaning konsentratsiyasiga va haroratga kuchli darajada bog’liq ekanligini 
ko’rish mumkin. 
An’anaviy organik quyosh elementlarida elektr o’tkazuvchi polimer va noorganik material 
planar tuzilishga ega bo’lib, polimer qatlami aktiv muhit vazifasini o’taydi. Organik quyosh 
elementlarida aktiv modda sifatida Poly (3- alkyl thiophene) elektr o’tkazuvchi polimerlaridan keng 
foydalanilmoqda. Poly (3- alkyl thiophene) lar guruhiga mansub Poly (3- decyl thiophene) (P3DT) 
elektr o’tkazuvchi polimeri taqiqlangan zona energiyasi ~1.9 eV bo’lgan 
p
tipdagi organic 
yarimo’tkazgich materialdir. P3DT elektr o’tkazuvchi polimeri quyosh nurlanish spektrining 
ko’rinuvchi qismida keng yutilish polosasiga ega. 
Ushbu ishda P3DT elektr o’tkazuvchi polimerining toluoldagi turli konsentratsiyali 
eritmalarining lyuminestsentsiya xossalari tadqiq qilingan. Namunalarning lyuminestsentsiyasi N
2
lazeri (λ = 337.1 nm, τ = 6 ns, P ~15 kWt) yordamida uyg’otildi. Lyuminestsentsiya spektrlari 0.75 
bazali MDR-23 monoxromatori va impulsli signalni stroblab integrallovchi BCI–280 bokskar 
integratorini qo’llagan holda registratsiya qilindi.
P3DT polimerini toluoldagi 0.1mg/ml konsentratsiyali eritmasi tayyorlab olindi. Ikkinchi 
martada konsentratsiya 10 marta ortirildi. Uchinchi martada konsentratsiya 100 marta oshirildi. Har 
bir eritma uchun lyuminestsentsiya spektri olindi. Ular quyidagilar: 
1- rasm. Tartiblanganlik darajasi 98.5% bo’lgan 
P3DT ning kimyoviy strukturasi. 

---

69 
Birinchi grafikda, uchta gaus tashkil 
etuvchilari mavjud, 570 nm to’lqin 
uzunlikdagi polosa bitta molekula ya’ni 
monomerlar hosil qiladi, 613 nm dagi 
polosani dimerlar (ikkita molekula) tashkil 
qiladi, 622 nm dagi polosani trixmerlar 
(uchta molekulalar) hosil qilada. Ularning 
konsentratsiyasi intensivlikni harakterlaydi. 
Birinchi grafikda monomerlar hosil qilgan 
polosa eng katta chunki, monomerlarning 
konsentratsiyasi dimer va trixmerlarga 
nisbatan katta. Eritma konsentratsiyasi 
kamligi tufayli trimerlar konsentratsiyasi 
ham kam bo’ladi.Ikkinchi grafikda eritma 
konsentratsiyasi 
10 
marta 
oshirilgan. 
Natijada monomerlarning konsentratsiyasi 
kamaygan dimerlarning konsentratsiyasi 
ortgan, trixmerlarning polasasi o’ngga 
siljigan. 
Uchunchi 
grafikda 
eritma 
konsentratsiyasi 
100 
marta 
ortirildi. 
Konsentratsiya kattaligi uchun monomerlar 
soni keskin tushib ketadi. Dimerlar hosil 
bo’lishi ortdi, natijada polasa intensivligi 
ko’tarildi. Trimerlar va ularning polosasi 
esa konsentratsiya oshishi bilan ortib bordi. 
Eritma 
konsentratsiyasi 
ortgan 
sari 
monomer va dimerlarning hosil bo’lishi 
kamaydi. Yuqoridagi natijalar asosida 
P3DT 
polimerini 
optik 
xususiyatlari 
namoyon bo’ldi. Bunda konsentratsiya 
bilan P3DT polimerini molekulalari bilan 
bo’g’liqligi 
hamda 
lyuminestsentsiya 
spektriga qayta ishlob berish asosida 
yutilish spektrini o’rganildi. Olingan 
malumotlar kelgusida elektr o’tkazuvchi 
polimerlar 
asosidagi 
organik 
quyosh 
elementlarining asosiy qismi bo’lin xizmat 
qiladi.