O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti abdurahmonov Q. X., Boqiyeva I. A

1.1-rasm. Tashkilot a’zolari qiziqishlarini tashkilot qiziqishlari bilan 
o‘zaro aloqadorligi 
Insonlarning qandaydir guruhini tashkilot sifatida ko‘rib chiqishda tashkiliy 
mexanizmning ijtimoiyligini hisobga olish lozim, bu tashkiliy faoliyatning bir qator 
jihatlarini ko‘rib chiqishga o‘z ta’sirini o‘tkazadi. Ya’ni: 

bir butun, uni tashkil etuvchi qismlar yig‘indisiga qaraganda katta;

insonning xatti-harakati nafaqat individual motivastiya bilan, balki uning 
tashkilotga qo‘shilganligi bilan ham belgilanadi;
Tashqi muhit 
(rеal ijtimoiy muhit va anih bozor shartlari)
Tashkilot
(shaxsiy ijtimoiy qiziqishlarni muvofiqlashtiruvchi tashkiliy 
muhit) 
Insonlar 
(tashkilot pеrsonali) 

---

11 

tashkilotning rivojlanish dinamikasi, ya’ni tashkilot va uning a’zolarining 
xatti-harakati pirovardida tashkiliy paradigma bilan belgilanadi
1
, uni o‘zgartirmasdan 
turib ko‘pincha innovastiyalar va yangiliklarning real samarasiga erishib bo‘lmaydi.
O‘lchamlari va faoliyatining xususiyatidan qat’i nazar, har qanday tashkilot – 
bu alohida qismlardan iborat ozmi yoki ko‘pmi, murakkab tizim. Ushbu qismlarning 
har biri ichki tuzilmaga ega bo‘lgan bo‘linma sifatida ko‘rib chiqilishi va, o‘z 
navbatida, u ham aynan uning o‘ziga xos bo‘lgan qismlardan tarkib topgan kichik 
tizim bo‘lishi mumkin.
Tizim elementlari o‘rtasidagi texnologik, tashkiliy va iqtisodiy o‘zaro 
aloqalarning murakkabligi tadqiqot jarayonida firma faoliyati bilan bog‘liq 
qonuniyatlarni va o‘ziga xos xususiyatlarni hisobga olish zaruriyatini belgilab beradi.
Birinchidan, tizim xususiyatlari bu elementlar xususiyatlarining oddiy yig‘indisi 
emas. Tizim uning elementlari o‘rtasidagi bog‘liqlikning mavjudligidan kelib 
chiqadigan boshqa xususiyatlarga ham ega.
Ikkinchidan, haqiqatda mavjud tadqiqot obyekti sifatida tashkilotning 
murakkabligi bir qancha modellar ko‘rinishida taqdim qilinishini talab qiladi. 
Ularning har biri bir qancha aniq belgilangan vazifalarni yechishga yo‘naltirilgan 
bo‘lishi.
Uchinchidan, tashkilot tizim sifatida firmadagi sharoitlar va uning natijalariga 
sezilarli ta’sir o‘tqazadigan tashqi muhit bilan aloqa qilmasdan faoliyat yurita 
olmaydi. Shuning uchun u boshqa tizimlar bilan doimiy o‘zaro aloqada bo‘ladigan 
ochiq tizimdir, ya’ni tashkilot yuqori darajadagi ancha umumiy bo’lgan iqtisodiy 
tizim tarkibiga kiradi. Har qanday tashkilotning hayotiyligi tashqi muhitga bog’liq 
bo’ladi. Tashkilotning tashqi muhit bilan bog’liqligi 1.2- rasmda keltirilgan.
Tashqi muhit – bu tashkilot tashqarisidagi o‘zgaruvchilar yig‘indisi bo‘lib, 
tashkilot tomonidan to‘g‘ridan to’g’ri ta’sir o‘tqazmaydigan sohadir.
Yopiq tashkilot qattiq belgilangan chegaralarga ega bo‘lib, uning harakati 
tizimni o‘rab turgan tashqi muhitga unchalik bog‘liq emas. 
1
Paradigma – tadqiqot vazifalarini hal etish namunasi sifatida qabul qilingan nazariya (yoki 
muammolarni qo
‘y
ish modеli).

---

12 
Ochiq tashkilot esa tashqi muhit bilan o‘zaro aloqada bo‘lib, o‘z faoliyatini 
davom ettirish uchun undagi o‘zgarishlarga moslashuvchan bo‘ladi. 
Auditni o‘tkazish tizimli yondashuvga asoslanib, uning doirasida tashkilot bu 
quyidagilarni o‘z ichiga oluvchi o‘zaro bog‘liq tizimlar majmuidir: