O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti abdurahmonov Q. X., Boqiyeva I. A

ba
tla
ri
 o
by
ekt
i 
 
sif
a
tid
a
 (
o
chiq
 t
izim 
sif
a
tid
a
) 
M
a
rket
in
g
 ko
ns
eps
iy
a
si
: 
ta
shq
i 
mezo
nl
a
rda
n
 kelib
 
chiq
ib
 id
ro
k
 qi
lis
h
 va
 
bo
shq
a
ris
h
 
Tashqi (bozorga oid) 
axborotni qabul qilish 
bozor tadqiqotlarini 
o’tqazish 
Bozorga oid axborotni 
qayta ishlash 
marketing axborotlarini 
tahlil qilish; rivojlanish 
yo’nalishlarini shakllantirish 
Javoban fikr bildirish, ta’sir 
qilish 
bozordagi tadbirlar; 
iste’molchilar 
munosabatlarini 
shakllantirish; 
raqobatni tartibga solish 
St
ra
te
g
ik
 x
ul
q
ko
ns
eps
iy
a
si
 
Tashkilot missiyalari va 
maqsadlari 
tashkilot missiyasini 
shallantirish; tashkilot 
maqsadlarini shakllantirish 
Rivojlanish strategiyasi 
rivojlanish strategiyasini 
shakllantirish 
Tashkilot tizimining 
mazmundorligi
tashkilot morfologiyasini 
belgilash; funkstional 
biriktirilganlikni aniqlash 
(tashkilot doirasidagi 
funkstiyalarni bajarilishini 
tahlil qilish); ularning mos 
kelish yoki mos kelmasligini 
aniqlash; tashkiliy 
madaniyatni aniqlash 
Bo’linmalarning 
funkstional tizimi 
(alohida bo’linma 
doirasidagi amalga 
oshirilayotgan funkstiyalar) 
bo’linma maqsadlarini 
aniqlash; bo’linma 
funkstiyalari; 
bo’linmaning tashkiliy 
madaniyati; tashkilot uchun 
bo’linmaning qadrliligini 
baholash; tashkilot 
maqsadlariga 
ko’nikuvchanlik 
Rivojlanish, tashkilotning 
o’sishi
Rivojlanish mezonlarini 
aniqlash; o’sish 
ko’rsatkichlarini aniqlash 
Yopiq tizim tashkilotni pirovardida uning mazmunini shakllantiruvchi ichki 
o‘zaro bog‘liq va bir-birini to‘ldiruvchi tizimlarga chegaralashni nazarda tutadi.

---

14 
1.2. Audit diagnostik tadqiqot shakli sifatida 
 
Audit – tashkilotning operastiyalarini mustaqil baholash bo‘yicha professional 
faoliyat. Har qanday auditning mohiyatini oddiy so‘zlar bilan quyidagicha ifodalash 
mumkin: jarayon va natijalarni nazorat qilish va baholash. «Audit» so‘zi lotincha 
audio so‘zidan kelib chiqqan bo‘lib, so‘zma-so‘z tarjima qilinganda «u eshitmoqda» 
yoki «tinglovchi» degan ma’noni anglatadi, ya’ni aslida so‘zning asosida auditor o‘z 
mijozini diqqat bilan eshitishi va zarur hollarda unga yordam berishi lozimligini 
ko‘rsatuvchi ma’no yotibdi. Ba’zan auditorlik kasbi bemorlar sog’lig’ining holatini 
aniqlab tashxis qo’yish maqsadida ularni tinglovchi vrachning kasbi bilan 
taqqoslanadi, auditor esa mijozlarni tadqiqot subyektlari (tashkilot, korxona, 
firma)ning iqtisodiy sog’lig’ining holatini aniqlash uchun «tinglaydi».
Auditorlik ishining Vatani XIX asrdagi Buyukbritaniya hisoblanadi. Undan 
oldin nazorat
2
bo’lgan va u yuqoridan pastga amalga oshirilgan, bu jarayonda 
inventarizastiya o’tqazilgan va oqlovchi hujjatlar o’rganilgan. Iqtisodiyotning 
rivojlanib borgani sari korxona mulkdorlari, uning rahbarlari va kreditorlar o’rtasida 
vazifalarning taqsimlanishi ro’y berdi. Akstiyadorlarning roli oshib bordi, chunki 
ularga endi nafaqat kapitalning saqlanib qolishi, balki dividentlar olish ham 
kafolatlanishi zarur edi. Buning zaruriy sharti esa – to’g’ri hisob-kitobni amalga 
oshirish va korxonaning samarali faoliyat yuritishidir. Faqat mustaqil auditor-
ekspergina tekshirilgan buxgalterlik hisobotlarining to’g’riligi va obyektivligi hamda 
hech bo’lmaganda yaqin davrda korxonaning faoliyat yurita olishi haqida xulosa bera 
oladi.
Bu esa auditning paydo bo’lishiga turtki bo’ldi va uning tez rivojlanishini 
rag’batlantirdi. 1.2 –jadvaldan auditning maqsadlari va usullari dinamikasini kuzatish 
mumkin.
Audit barcha iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda tan olindi. 1929 yilgacha u 
faqatgina ko’ngilli ravishda rivojlandi, biroq qimmatli qog’ozlar bozoridagi inqiroz 
va Buyuk depressiyadan so’ng majburiy tus oldi. 
2
Nazorat dеganda hisob-kitob va tеkshiruv tushuniladi.

---

15