O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti

8.5. Perspektiva masshtabi
Perspektivada tasvirlanayotgan narsalar tasviroyna te- 
kisligidan qancha uzoqlashsa, shuncha kichkina bo'Iib bo- 
raveradi. Haqiqiy kattalik faqat tasviroyna tekisligida b o 'la­
di. To'g'ri chiziqning perspektivadagi masshtabini aniqlash 
uchun tasviroyna asosiga 1 metr o'lcham qo'yiladi (180- 
rasm). Bu o'lcham ni vertikal chiziqqa ham qo'yish m u m ­
kin. Kesmalaming A B C  uchlarini bosh nuqta P bilan, A 
nuqtani esa uzoqdagi D (distansion) nuqta bilan tu tash­
tiriladi va B t hosil bo'ladi. Bu nuqtada tasviroyna asosiga 
parallel o'tkazilsa, А ҳ nuqta, 1 metrga ega bo'lgan AB t o 'g '­
ri chiziq kesmasining perspektivadagi A XB X
kesmasi hosil 
bo'ladi. A t nuqtadan vertikal chizilsa A tCt to 'g 'ri chiziq, 
y a’ni A C  to 'g 'ri chiziqqa teng bo'lgan kesmaning pers­
pektivasi hosil bo'ladi. Shu usuldan boshqa to 'g 'ri chiziq 
kesmalarining perspektivasini hosil qilish mumkin.
www.ziyouz.com kutubxonasi

Perspektiva masshtablari bir necha xil b o ‘lib tasviroy­

na asosi 
kenglik masshtabi, 
gorizont chizig'ida kesishadi- 
gan har qanday gorizontal chiziqlami, ya’ni AP chiziqni 
chuqurlik masshtabi 
va tasviroynaning yon (vertikal) to ­
monini 
balandlik masshtablari 
deb yuritiladi.
Perspektiv masshtablaridan foydalanib har xil uzoqlikda 
joylashgan va turli balandlik, kengliklarda turgan narsalar- 
ning o'rnini perspektivada to 'g 'ri aniqlash mumkin. Bu 
masalani m a ’lum kattalikdagi kvadratlardan perspektiv 
to ‘rlar yasash yo‘li bilan amalga oshiriladi. Perspektiv to'r- 
lar yasash uchun berilgan masshtabga binoan shartli (masa­
lan, 1 m) kesma tasviri oyna asosining A burchagidan 
o'lchab (1, 2, 3, 4 va hokazo) nuqtalar bilan belgilanadi 
va P nuqta bilan tutashtiriladi (181-rasm). Uzoqdagi nuqta 
D bilan 4 nuqta tutashtirilsa, AP  to ‘g‘ri chiziq bilan kesi­
shib 8 m ichkaridagi В nuqta hosil bo'ladi. BA chiziqning 
1Л 2 P, З Л AP chiziqlar bilan kesishgan 1, 11, III nuqta- 
laridan gorizontal chiziqlar o'tkazilsa P y o 'n alg an tomoni, 
ya’ni uzunligi 2 m ga eni esa 1 m ga teng b o ‘lgan to'rlar 
yasaladi. Hosil b o ‘lgan katak diagonallarining kesishgan 
joylaridan yana gorizontal chiziqlar o'tkazilsa, l x l m li 
kvadratlar perspektivasi hosil bo'ladi.
A nuqtadan vertikal chiziqlar bo'yicha 1, 2, 3, 4 nuqtalar 
belgilanib P bilan tutashtirilsa va gorizontaldagi chiziqlami 
AB bilan kesishgan joyidan vertikal chiziqlar chiqarilsa, 
l x l rn li vertikal kvadrat perspektivasi hosil bo'ladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

С nuqtada turgan jismning balandligini aniqlash uchun 
О  dan A B  chiziq tom on gorizontal chiziq yo'naltiriladi, 
kesishgan joydan 1,5 m li chiziqchaga vertikal chiziq chizi­
ladi. Kesishgan joyidan yana teskariga gorizontal chiziq 
chiziladi. С' nuqtadan chiqarilgan vertikal chiziq gorizontal 
punktir chiziq bilan kesishib .S nuqta, ya’ni jism balandligi­
ni hosil qiladi.