O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi toshkent temir yo'l muhandislari instituti Toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti amirov s

Elektr tok. Tok zichligi 
Elektr zaryadlari erkin tashuvchilarining elektr maydoni ta'sirida tartibli 
harakati elektr tok deyiladi
. Elektr tok son jihatdan quyidagicha aniqlanadi: 
,
lim
0
dt
dq
t
q
i
t






bu yerda 
q

-elementar zaryad, 
t

-shu zaryadni biror yuzadan o'tish vaqti. 
Vaqt bo'yicha qiymati va yo'nalishi o'zgarmaydigan tok o'zgarmas tok, vaqt 
bo'yicha o'zgaradigan tok o'zgaruvchan tok deb ataladi
. 
O'zgarmas tokning qiymati o'tkazgich ko'ndalang kesimidan 1 s vaqt 
mobaynida o'tadigan elektr miqdori yoki zaryad bilan aniqlanadi: 
.






А
с
Кл
t
Q
I
Amper - o'zgarmas tokning shunday qiymatiki, u cheksiz uzun va ingichka 
hamda vakuumda o'zaro 1 m masofada joylashgan ikkita o'tkazgichdan o'tganda 
ular orasida qiymati 2

10
-7
 N ga teng bo'lgan kuch yuzaga keladi
. 
Elektr tokning musbat yo'nalishi sifatida musbat zaryadlarning manbaning "+" 
qismasidan "-" qismasiga harakat yo'nalishi shartli ravishda qabul qilingan. 
Elektr tokni uzluksiz o'tishi uchun potensiallar farqini hosil qiluvchi manba va 
zaryadlar harakati uchun berk yo'l bo'lishi shart
. 
O'tkazgichlarni elektr tok bilan qanday darajada yuklanganligini baholash 
uchun tok zichligi tushunchasidan foydalaniladi. 
Tok zichligi vektor kattalik bo'lib, 

s 
elementar yuzadan o'tayotgan 

i 
elementar tokning 

s
 yuzaga nisbati 
0


s
 dagi limitiga teng:
ds
di
s
i
S






0
lim

Masalan, elektr mashinalari chulg'amlarida ruxsat etilgan tok zichligi 
3,7 
А/mm
2
ga teng. 
Agar tok o'tkazgich kesimi bo'ylab bir tekis taqsimlangan bo'lsa, u holda tok 
zichligi: 

---

ELEKTROTEXNIKANING NAZARIY ASOSLARI 
13 
.
S
I

