O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi toshkent temir yo'l muhandislari instituti Toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti amirov s

Ma’ruza №2 
O'zgarmas tok chiziqli elektr zanjirlari va ularni hisoblash usullari 
Elektr zanjirlarni tavsiflovchi asosiy kattaliklar 
Reja: 
1.
 
Elektr maydonining kuchlanganligi
 
2.
 
Elektr potensial va kuchlanish
 
3.
 
Elektr tok. Tok zichligi
 
4.
 
Elektr zanjir va uning elementlari.
 
Elektr maydonining kuchlanganligi 
Magnit maydonini o'zgarishi natijasida elektr maydoni va aksincha elektr 
maydonini o'zgarishi natijasida magnit maydoni hosil bo'lishi bu ikki maydonning 
o'zaro bog'liqligini bildiradi. Buni elektr energiyani uzatish liniyasini ish faoliyati 
misolida ko'rish mumkin (1.1 - rasm). 

---

ELEKTROTEXNIKANING NAZARIY ASOSLARI 
10 
Liniya simlari orqali energiya uzatishda bir-
biridan 
izolyasiya 
qilingan 
simlar 
U
kuchlanish ta'sirida bo'ladi. Buning natijasida 
simlar orasida kuchlanganligi 
E
bo'lgan 
elektr 
maydoni 
hosil 
bo'ladi. 
Liniya 
simlaridan 
I
tok o'tishi natijasida ularning 
ichida va atrofida kuchlanganligi 
H
bo'lgan 
magnit maydoni yuzaga keladi (1.1-rasmda 
elektr maydoni uzuq chiziqlar, magnit 
maydoni 
esa 
uzluksiz 
chiziqlar 
bilan 
ko'rsatilgan). 
1.1-rasmdagi maydonlar kartinasidan ko'rinib turibdiki, 
elektr maydoni kuch 
chiziqlari berk emas - ular musbat zaryadlangan simdan boshlanib manfiy 
zaryadlangan simda tugaydi, magnit maydoni kuch chiziqlari esa berk - ularning 
boshi ham, oxiri ham yo'q. 
Elektr maydonining eng oddiy ko'rinishi qo'zg'almas elektr zaryadlarning 
maydoni hisoblanadi va u elektrostatik maydon deb ataladi. Bu maydonning har bir 
nuqtasi kuchlanganlik vektori 
E
bilan tavsiflanadi. 
Elektr maydonining kuchlanganligi unga kiritilgan nuqtali zaryadga maydon 
tomonidan ta'sir etayotgan kuchning shu zaryadga nisbatiga teng. Kuchlanganlik 
vektorining yo'nalishi nuqtali zaryadga ta'sir etayotgan kuch vektorining yo'nalishi 
bilan mos tushadi, binobarin: 













m
V
s
А
m
s
V
A
Kl
m
Jl
Kl
N
q
F
E
0
Nuqtali zaryad deb, shunday jism zaryadiga aytiladiki, uning o'lchami juda 
kichik bo'lib zaryadi tadqiq etilayotgan maydon ko’rinishiga ta'sir etmaydi.
Agar 
q
0
=1
 
bo'lsa, u holda 



F
E
bo'lib, elektr maydonining kuchlanganligi 
son jihatdan birlik zaryadga maydon tomonidan ta'sir etadigan kuchga teng bo'ladi. 
Kuchlanganligi barcha nuqtalarda bir xil bo'lgan maydon 
bir jinsli maydon
deb ataladi.