O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti

Arterial puls. Arteriyalardagi bosimning sistolada ko‘tarilishiga bog‘liq bo‘lgan arteriya devorining ritmik tebranishi arterial puls, deb ataladi. Puls tulkini (Boshqacha aytganda, bosimning ko‘tarilish tulkini) aortadan arteriolalarga va kapillyarlarga muayyan tezlik bilan tardaladi va kapillyarlarda sunadi.
Puls to‘lqinining tarqalish tezligi qon oqish tezligiga bog‘liq emas. Arteriyalarda qon oqishining chiziqli tezligi 0,2-0,3 m/s dan oshmaydi, yosh va o‘rta yashar odamlarda puls to‘lqinining tarqalish tezligi aortada 5,5-8 m/s, periferik arteriyalarda esa 6-9,5 m/s ga yetadi.
Aorta va yirik arteriyalarning puls egri chizig‘ida (sfigmogrammada) ikkita asosiy qism; ko‘tarilish anakrota va tushish katakrota tafovut qilinadi. (39- rasm). Katakrota qismida insizura (chuqurcha) va dikrotik .ko‘tarilishni ko‘rish mumkin.
Insizura va dikrotik ko‘tarilishning kelib chiqishi qorinchalar diastolasining boshida qonning teskari oqishi, yarim oy qopqoqlarni yopib, orqaga qaytishiga bog‘liq.
Pulsni paypaslab tekshirish juda keng qo‘llaniladi. Bunda uning bir qancha xususiyatlari: _;chastotasi, tezligi, amplitudasi, tarangligi va ritmiga ahamiyat berish kerak.Venalarda qon xarakati umuman qon aylanishining muxim omili hisoblanadi, chunki diastola vaqtida yurakning qo‘ng a tulinish shu omil bilan belgilanadi. Venalarning muskul qavati uncha qalin bo‘lmaganiqan devori arteriyalar devoriga qaraganda ko‘proq cho‘ziladi. Shuning uchun venalardagi bosim hatto oz bo‘lganda ham, devori ancha cho‘ziladi va ularda talaygina qon to‘planib qolishi mumkin.
Tomir tizimi- tuzilishi va vazifasi. Venadagi holatga o‘xshash tarzda,ko‘plab klapinlar limfaning tashishida ko‘maklashadi.Limfa tomirlari oqishida biologic filtrning bir turi va immun himoyasidagi muhim funksiyalar hisoblanuvchi limfa tugunlari stansiyasi (bekati) tomonidan halaqit beriladi.
(Limfa tomir)Qorin va oyoqdan kelgan limfa tomirlari aorta va umurtqa orasida o‘sha yerdan tepaga o‘sadigan (boradigan) tomirni shakllantirish (maqsadida) uchun yuqoriroq qorinning tashqi devori bo‘ylab qo‘shiladi.
Tizimli va o‘pkaviy aylanish
Vazifasi jihatidan aylanuvchi tizim 2 qismga bo‘linishi mumkin:
Kattaroq (tizimli)va kichikroq (o‘pka orqali) aylanish.(Rasm 5.20) karbonad angidridga to‘yingan qon (vena qoni)kata vena tomirlari orqali o‘ng bo‘lmachaga boradi va so‘ng o‘ng qorincha va o‘pka arteriyasi orqali o‘pkaga boradi (Kichik qon aylanishi) ( O‘pkaviy aylanish). O‘pkadagi kislorod bilan to‘yingan (arterial) qon qayta o‘pka venalari orqali yurakning chap bo‘lmachasiga oqib boradi.O‘sha yerdan u (ya‘ni qon ) kata qon aylanishdagi ( tizimli aylanish) aorta yo‘li orqali qonni itaradigan chap qorinchaga boradi. Qon kichik va katta arterialarda butun tan abo`ylab taqsimlanadi. ( taqsimlanish funksiyasi) vavaqti kelib oxirgi tomirlar, kapilyarlarga yetadi. To`qimalardagi gazlar va moddalar almashinuvidan keyin, qon tizimli aylanish (katta qon aylanishning)ning qismi venalar orqali yurakga qaytib keladi. tizimli qon aylanishning muhum ahamiyati asosiy kirish tizimidir. (qarang bo`lim 9 jigar) Bu aylanishda, ikki kapilyar joylar seriyali bog`langan.