O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti

Arterial tomirlarda qon bosimi

Sistolik, diastolik, puls va o‘rtacha bosim. Arteriyalarning asosiy vazifasi qonning kapillyarlardagi uzluksiz xarakatini taminlash uchun doimiy bosimni hosil qilishdan iborat.
Arteriyalardagi bosim (R) yurak qisqarishi natijasida arteriyalarga chiqadigan Qon hajmiga (Q) va mayda arteriyalar, arteriolalar hamda kapillyarlarda qon oqimi uchratadigan qarshilikka (R) bog‘liq . Bu bog‘lanish oddiy tenglama R= Q- R bilan ifodalanadi.
Arteriyalardagi qon bosimi doim bir xilda turmay, o‘rtacha bir miqdordan ko‘tarilib -tushib turadi. Qonli usulda qayd qilingan bosimning egri chizig‘ida bu o‘zgarishlar uchxil to‘lqin shaklida kuzatiladi.
Birinchi tartibdagi tulqinlar hammadan ko‘p bo‘lib, yurak qisqarishiga bog‘liq bo‘ladi (38-rasm). Xar bir sistola vaqtida ma‘lum miqdordagi qon arteriyalarga chiqib, ularning elastik cho‘zilishini oshiradi. Qorinchalar sistolasi vaqtida aorta va o‘pka artsriyasiga keladigan qonning miqdori ketadigan qon miqdoridan ko‘p bo‘ladi, shuning uchun ularda qon bosimi ko‘tariladi. Diastola vaqtida qorinchalardan arterial tizimga qon chiqishi to‘xtaydi, yirik arteriyalardan qon oqib ketishda davom etadi, arteriyalarning cho‘z ilishi kamayadi va qon bosimi pasayadi. Sistola natijasida arteriyalarda bosimining ko‘tarilishi sistolik bosimni ifodalaydi. Diastola vaqtida bosimning pasayishi esa eng kam yoki diastolik
bosimni ifodalaydi. Sistolik bosim bilan diastolik bosim orasidagi farq, yani bosimning o‘zgarish amplitudasi р u l s bosimi deb ataladi.
Puls bosimi yurakka yaqin arteriyalarda eng yuqori. Yurakdan o‘zoqlashgan sari puls bosimi pasaya boradi, yani sistolik va diastolik bosimlar orasidagi farq sekin-asta kamayadi. Arteriola va kapillyarlarda qon bosimining puls to‘lqinlari yo‘q ularda bosim turg‘un bo‘ladi, sistola va diastola vaqtida o‘zgarmaydi.
Sistolik, diastolik va puls bosimidan tashqari,o‘rtacha bosim ham tafovut qilinadi. O‘rtacha bosim maksimal bosim bilan minimal bosim o‘rasidagi miqdor bo‘lib, qonning uzluksiz xarakat energiyasini ifodalaydi. Markaziy, yirik arteriyada o‘rtacha bosim diastolik bosim va puls bosimining yarmi yig‘indisiga teng:
Periferik arteriyalarda o‘rtacha bosim diastolik bosim va puls bosimining uchdan biri yig‘indisiga teng: