O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti

Qonni ivituvchi omillar. Yuqorida kо‗rdikki, qonning ivishi kо‗p bosqichli, murakkab jarayon ekan. Unda talay omillar ishtirok etadi. Tabiiy sharoitda odamning qonida bu omillar faolsiz holatda bо‗ladi. Ularni birma-bir kо‗rib chiqamiz. Xalqaro Qо‗mita qaroriga binoan qon ivish omillari yunon raqamlari bilan belgilanadi.

1. 
   omil – fibrinogen, qon plazmasining eng katta molekulali oqsili. Qon ivishi jarayonida fibrinogen zol holatidan suvda erimaydigan gel holatiga о‗tadi. Qon ivi- shining mohiyati ham shunda.
   
2. 
   omil – protrombin, glikoprotein, jigarda sintezlanadi. Tromboplastin ta‘sirida faol ferment trombinga aylanadi. Trombin esa fibrinogenning fibringa aylanishi uchun zarur.
   
3. 
   omil – tromboplastin, hamma hujayralar membranasida uchraydigan fosfolipid.
   

IVomil – kalsiy ionlari, qon ivishda ishtirok etadigan hamma fermentlarni faolsiz holatdan faol holatga о‗tishi uchun zarur.

5. 
   omil – proakselerin va akselerin. Tromboplastin va trombin hosil bо‗lishini tezlashtiradi.
   
6. 
   omil – prokonvertin. Tromboplastin hosil bо‗lishida ishtirok etadi.
   
7. 
   omil – antigemofil A globulin, qon ivishining boshlanishida qon tromboplastini hosil bо‗lishi uchun zarur. Kalsiy ta‘sirida faollashadi. Yetishmovchiligi og‗ir irsiy gemofiliyaga sabab bо‗ladi.
   
8. 
   omil – antigemofil V globulin (Kristmas omili). Bu ham tromboplastin hosil bо‗lishi uchun kerak. Yetishmovchiligi nasliy gemofiliyaga olib boradi.
   
9. 
   omil – Styuart – Prauer omili. Tromboplastin hosil bо‗lishini tezlashtiradi.
   
10. 
    omil – tromboplastinning plazmadagi о‗tmishdoshi. Yetishmovchiligi gemofiliyaga olib keladi.
    
11. 
    omil – Xageman omili. Glikoprotein, shikastlangan tо‗qimalar yuzasida faollashadi. Bunga XII – omil yordamlashadi.
    

XIII-omil – fibrinni meyorida tutib turuvchi omil. Suvda erimaydigan fibrin hosil bо‗lishida ishtirok etadi.
Qonning shaklli elementlari va tо‗qimalardagi qon ivituvchi omillar. Qon ivishining aytib о‗tilgan 13 ta plazma omillaridan tashqari, yana 12 trombositar omil mavjud. Ular arab raqamlari bilan belgilanadi.
Muhim trombositar omildan biri 3- omil – trombositar tromboplastindir. Oldin aytilganideq bu omil fosfolipid bо‗lib, qon plastinkalarining membrana va zarrachalari tarkibiga kiradi. Qon ivishning birinchi bosqichida trombositlar yemirilishi natijasida erkin holatga о‗tadi va qon hamda tо‗qima tromboplastinlari bilan bir qatorda pro- trombinni trombinga aylantirishida ishtirok etadi.

1. 
   omil – ivituvchi omil yoki fibrinogen. Trombositlarning adgeziyasini (yopishqoqligini) va agregasiyasini (g‗uj bо‗lishini) ta‘minlaydi.
   
2. 
   omil – trombos (chin, laxta zichlanishini va qisqarishi (kichiklanishini) ta‘minlaydi. Tuzilishiga kо‗ra, muskullardagi aktin va miozin oqsillarga о‗xshab, ikki A va M qismlardan tashkil topgan. Aktomiozinday ATF-aza faolligiga ega va bu modda parchalanganda ajraladigan energiya hisobiga qisqaradi.
   
3. 
   omil – tomir toraytiruvchi omil yoki serotonin, uni trombositlar plazmadan о‗ziga biriktirib oladi. Bu modda ta‘sirida tomirlar torayadi, qon oqishi tо‗xtashi tezlashadi.
   
4. 
   omil – agregasiya omili yoki ADF, trombositlarni tomir jarohatlangan qismida tо‗planishi, g‗ujlanishi uchun zarur. Keyingi vaqtda bu vazifani bajaruvchi juda faol tromboksan moddasi topildi. Tomirlar endoteliyida trombositlar agregasiyasini ingibirlaydigan juda faol prostasiklin bor.
   

Tromboksan va prostasiklin faolligi о‗rtasidagi munosabat agregasiya jarayonini boshqarib turadi.
Tо‗qima va a‘zolarning hammasida tromboplastin, qon ivishining boshqa omillari (V, VII, X va XIII omillar), trombositlarning yopishqoqligi va g‗ujlanishini faollashtiradigan, qon ivishining oldini oladigan omillar mavjud. Tomirlar va tо‗qimalar shikastlanganda bu qonga utib, uning ivishida ishtirok etadi. Tо‗qima suyuqligining qonga о‗tishi tomir ichida qon ivib qolishiga olib kelishi mumkin.