O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti

Qon ivish jarayon asoslari. A. Shmidt va P. Morovis asos solishgan, hozir hamma e‘tirof hilgan qon ivish nazariyasi fermentativ nazariya, deyiladi. Bu nazariyaga kо‗ra, plazmada erigan fibrinogen trombin fermenti ta‘sirida erimaydigan fibringa aylanadi. Fibrin ipsimon strukturaga ega bо‗ladi.
Ikkilamchi gemostaz besh bosqichga bо‗linadi. Birinchi bosqich – tromboplastin hosil bо‗lishi bosqichi. Tromboplastin deganda qonning protrombinni trombinga aylantiradigan fermentativ faolligini tushunish kerak. «Tromboplastin» sо‗zi о‗rniga «Trombokinaza» atamasi ham ishlatiladi. Tomirda yurgan qonda tromboplastin bо‗lmaydi. U qon plastinkalari parchalanganda (qon tromboplastini) yoki tо‗qimalar shikastlanganda (tо‗qima tromboplastini) ajraladigan yog‗simon (li- pid) omil va plazma omillari ishtirokida hosil bо‗ladi.
Ikkinchi bosqich – trombin hosil bо‗lishi. Tromboplastin plazmada uchraydigan oqsil protrombinga nisbatan proteolitik faollikka ega. Protrombin α-
globulin bо‗lib, molekulyar massasi 66800. Plazmada10-15mg% protrombin bor. Jigarda sintezlanadi, bu jarayon vitamin K ga muhtoj, shuning uchun vitamin K yetishmovchiligida qonning ivishi buziladi. Protrombin tromboplastin ta‘sirida Sa ionla- ri hozirligida trombinga aylanadi. Trombin - peptidaza, fibrinogenni qisman parchalash qobiliyatiga ega.
Uchinchi bosqich - fibrin hosil bо‗lishi. Fibrin hosil bо‗lishining birinchi bosqichida fibrinogen (m. m – 340000) trombin ta‘sirida ikki nimtaga bо‗linadi. Bu nimtalardan о‗z navbatida ikkita aminopeptid A va V ajraladi, nimtalarning qolgan qismlari fibrinomonomer, deb ataladi. Fibrin-monomerning molekulalari bir qatorga chizilib, polimerizasiyaga uchraydi. Polimerizasiya uchun plazma omi li fibrinopeptid A va kalsiy kerak. Fibrin-polimer gelni hosil qiladi.
Tо‗rtinchi bosqich – laxta retraksiyasi. Trombositlar parchalanganda ulardan maxsus omil-trombostenin ajraladi. Trombostenin ta‘sirida fibrin iplari qisqaradi. Bu qisqarish natijasida oldin hosil bо‗lgan amorf laxtaning hajmi kamayib, ixchamlashadi. Bu jarayon retraksiya deyiladi. Retraksiya natijasida laxta zichlashadi, jarohatlangan joyning yuzasi kamayadi, yaraning bitishi tezlashadi.
Beshinchi bosqich – fibrinoliz. Plazma globulinlaridan biri plazminogen (profibrinolizin) tо‗qima yoki qon omillari ta‘sirida faol proteolitik ferment plazminga (fibrinolizinga) aylanadi. Plazmin fibrinni parchalab, trombin yо‗qotadi.