O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti

Ta’m biluv tizimining elektrik potensiallari. Hayvonlarda o ‗tkazilgan tajribalardan shu narsa ma‘lum bo‗ldiki, til har xil moddalar bilan ta‘sirlaganda (shakar, tuz, kislo ta ) retseptorlarning summar potensialini o'zgarganligi mikroelektrodlar yordamida aniqlangan. Bu potensial ancha kech yuzaga chiqadi, ta‘sirdan so‗ng 10—15 sekund vaqt talab etiladi.
Ta’m biluv markazi va o ‘tkazuvchi yo‘llari. Barcha xildagi ta‘m biluv sezuvchanlikning o‗tkazuvchisi bo‗lib nog‗ora parda va til-halqum nerv hisoblanadi. Ularning yadrolari uzunchoq miyada joylashadi. Ta‘m biluv retseptorlaridan kelayotgan ko‗plab tolalar o ‗ziga xosligi bilan ajralib turadi, masalan, faqatgina tuz, kislotalar va xinin ta ‘siriga impuls razryadlarining ortishi bilan javob qaytarsa, boshqa tolalar esa faqat shakarga reaksiya qiladi.
Ta‘m biluv afferent !mpulslari miyao‗zaniningbirlamchi tutamiga keladi. Birlamchi tutam yadrosidan ikkinchi neyronning aksoni boshlanadi, bu akson talamusgacha davom etadi, bu yerdan uchinchi neyron boshlanadi va u ta‘m bilishning po‗stloq markazi tomon yo‗naladi.
Ta'm sezish. Har xil odamlarda absolyut ta‘m bilishning absolyut sezuvchanlik darajasi har xil bo‗ ladi, ba‘zi holatda «ta‘m bilish ko‗rligi» gacha boradi. Absolyut sezuvchanlik darajasi organizmning umumiy holatiga bog‗liq bo‗ladi (ochlik, homiladorlik). Absolyut sezuvchanlik darajasi o ‗zgarishida 2 ta xususiyatini inobatga olish kerak: ajratib bo‗lmaydigan ta‘m bilish hissi va ta‘mni ajrata olish, shuningdek, uni his qilish. Boshqa sensor tizimlar kabi ta‘mni qabul qilish pog‗onas! uni sezish hissidan doimo yuqori bo‗ladi.
Ta‟m bilishning adaptatsiyasi. Moddalar uzoq vaqt ta‘sir etilganida bu moddaga nisbatan retseptorlarda adaptatsiya kuzatiladi (ta‘m bilish hissining pasayishi). Achchiq va taxirga nisbatan shirin va sho‗rga adaptatsiya tez ro‗y beradi. Yana shunday almashish adaptatsiyasi ro‗y beradiki, bunday holatda bir modda ta‘sir etilganda, boshqabir moddaga bo‗lgan sezgirlik susayadi. Bir qancha moddalar bir vaqtda yoki ketma-ket berilganida ta‘m bilish kontrasti yoki aralashuvi yuz beradi. Masalan, achchiqqa nisbatan organizmning adaptatsiyasi sho‗rga bo‗lgan sezuvchanlikni oshiribyuboradi. Bir nechaxil ta‘mli ovqat iste‘mol qilinsa, yangi ta‘m hissini sezish ham mumkin.

NAZORAT SAVOLLAR:

11. 
    Eshituv analizatorini tushuntiring?
    
12. 
    Vestibulyar apparat qanday funksiyani bajaradi?
    
13. 
    Termoretseptor haqtda nima bilasiz?
    
14. 
    Hid bilish analizatori qaysi organda joylashgan?
    
15. 
    Ta‘m bilish retsepsiyasi haqida nima bilasiz?
    

8.