O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta'lim vazirligi toshkent moliya instituti sanjar Sobirjonov

menejer professiogrammasida
 aks ettiriladi. 
Professiogramma  -  ixtisos,  kasb  xususiyatlari  (ruhiy,  ishlab  chiqarish- 
texnik, tibbiy-gigiena va h.k xususiyatlar) aks ettirilgan (bayon qilingan) hujjatdir. 
Unda  har  bir  kasbning  batafsil  bayoni  berilgan,  o‗zlashtirishda  ba‘zi  bir 
qiyinchiliklarga sabab bo‗ladigan murakkab jihatlar ko‗rsatilgan. SHu bilan birga 
inson  ruhi  va  jismidagi  muayyan  xususiyatlar  bilan  bog‗liq  bo‗lgan  (ko‗rish 
qobiliyatining zaifligi, harakat sustligi kabilar oqibatida kelib chiqadigan) va ishlab 
chiqarishning tashkil etilishi bilan bog‗liq bo‗lgan qiyinchiliklar sanab o‗tilgan. 
Shundan  keyin  muayyan  kasbda  ishlamoqchi  bo‗lgan  yoki  ishlab  turgan 
kishining shaxsiy va ishchanlik xususiyatlari ko‗zdan kechiriladi. 
Inson  shaxsini  tahlil  etish  va  baholash  uchun  sotsiologlar  ishlab  chiqqan 
andoza ishga solinadi, unda insonning quyidagi xususiyatlari bayon etiladi: 
1)
 
ishchanlik xususiyatlari (ma‘lumoti, bilimi, tajribasi); 
2)
 
qobiliyati ( iste‘dodi, zakovati, mazkur ishga layoqati); 
3)
 
madaniy saviyasi, omilkorligi, halolligi va batartibligi; 
                                                           
1
 Talabalar o‗z kasbiy mavqeini Davlat ta‘lim standartlariga yordamida belgilashi. U oliy ta‘lim muassasasidagi har 
bir mutaxassislik, yo‗nalish va tayyorlov ixtisosligi uchun ishlab chiqiladi. 

---

121 
 
4)
 
xarakteri 
(irodasi, 
faolligi, 
mustaqilligi, 
va‘dasining 
ustidan 
chiquvchanligi, tezkorligi, qo‗l ostidagilarga g‗amxo‗rligi, tanqidni tan olishi, o‗z 
xatolariga iqror bo‗lishi); 
5)
 
 temperamenti (xolerik, sangvinik, flegmatik, melanxolik); 
6)
 
manfaatlari, qiziqishlari (moddiy, ijtimoiy, ma‘naviy); 
7)
 
yoshi (yosh, o‗rta yoshli, keksa, qari); 
8)
 
sog‗ligi (yaxshi, qoniqarli, yomon). 
Shu bilan birga baho shartlari ko‗rsatiladi: 

 
sifati yo‗q – 1 ball; 

 
sifati kamdan-kam namoyon bo‗ladi – 2 ball; 

 
sifati kuchli ham kuchsiz ham namoyon bo‗lmaydi – 3 ball; 

 
sifati tez- tez namoyon bo‗ladi – 4 ball; 

 
sifati muntazam namoyon bo‗ladi – 5 ball. 
So‗ngra  har  bir  sifatning  salmog‗i  ekspertlar  yordamida  aniqlanadi, 
shuningdek aniq kishining har bir sifati baholanadi. 
Menejerlarning  har  bir  guruhiga  xos  bo‗lgan  sifatlar  yig‗indisi  va  ayniqsa 
ularning salmog‗i turlicha bo‗lishini ta‘kidlab o‗tmoq kerak. 
Ko‗rsatilgan  sifatlarning  ekspert  bahosi  va  har  bir  sifatning  salmog‗i 
jadvalga kiritiladi. (7.1-jadval) 
1-jadval 
Ekspertl
ar 
Besh balli tizim bo‗yicha menejerning 
sakkiz sifatiga ekspert bahosi 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
1 
 
 
 
 
 
 
 
 
2 
 
 
 
 
 
 
 
 
3 
 
 
 
 
 
 
 
 
4 
 
 
 
 
 
 
 
 
5 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

122 
 
Besh 
balli 
tizim 
bo‗yicha 
salmog‗i 
 
 
 
 
 
 
 
 
 Shundan 
keyin 
jadval 
ma‘lumotlaridan 
foydalanib, 
ishchanlik 
xususiyatlarining  integral  ko‗rsatkichi  (o‗rtacha  qiymati)  quyidagi  formula 
yordamida hisoblab chiqiladi: 
, 
Bunda  K
m
-  ishchanlik  sifatlarining  o‗rtacha  tortilgan  integral  ko‗rsatkichi, 
ball hisobida;  
i = 1,2....,n – ekspertlar soni. 
J = 1,2....,8 – baholanayotgan xususiyatlar soni; 
aj
 
– o‗n balli tizim bo‗yicha j sifatining salmog‗i, bu ko‗rsatkich menejerlar 
va mutaxassislarning har bir guruhi uchun alohida belgilanadi; 
βij  –  besh  balli  tizim  bo‗yicha  menejerning  j  sifatiga  i-m  ekspertining 
bahosi.  
Jadval ma‘lumotlari asosida ishchanlik xususiyatlarining eng kam, o‗rtacha 
va eng ko‗p ehtimoliy integral ko‗rsatkich qiymatlari aniqlanadi. 
Aniq  bir  inson  ishchanlik  xususiyatlarinig  ilgari  hisoblab  chiqilgan  integral 
ko‗rsatkichi: 
-
 
eng ko‗p (etalon va maksimal) qiymat bilan; 
-
 
o‗rtacha qiymat bilan; 
-
 
raqobatchilarning ana shunday ko‗rsatkichlari bilan taqqoslanadi. 
Ana  shular  asosida  aniq  insonning  ishchanlik  xususiyatlari  uzil-kesil 
baholanadi, insonning shaxsiy, ishchanlik xususiyatlari, uning egallab turgan yoki 
egallamoqchi bo‗lgan kasb yoki lavozim talablariga mosligi darajasi haqida xulosa 
chiqariladi.  Ular  to‗liq  muvofiq  kelsa,  insonning  o‗ziga  o‗zi  bergan  bahosi  ishga 
qiziqishni  oshiruvchi  motivatorga  aylanadi.  Ularning  mos  kelmasligi  esa 

---

123 
 
motivatsiya  pasayishi  sababli  kasb  o‗rganishda  va  ishda  katta  qiyinchiliklarni 
yuzaga keltiradi.