Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent

Differentsial renta. Absolyut rentani qaraganimizda, erning sifati, joylashuvi bir xil deb faraz qilgan edik. Haqiqatda esa erlar hosildorligi boʻyicha hamda joylashuviga koʻra bir-biridan farq qiladi.

Faraz qilaylik, tabiiy hosildorligi boʻyicha 3 xil er boʻlsin, ya’ni, yaxshi, oʻrtacha va yomon erlar. Bu erlarning hosildorligi har xil boʻlganligi uchun, ularning teng oʻlchamdagi uchastkalariga teng miqdorda kapital va mehnat sarflasak, turli xil natija olamiz. Hosildorligi yuqori boʻlgan erdan, boshqa erlarga nisbatan koʻproq hosil olamiz va bu ortiqcha olingan hosil erning faqat tabiiy hosildorligi bilan bogʻliqdir. Yaxshi hosildor erga renta oʻrtacha er rentasiga koʻra yuqori, oʻrtacha er rentasi esa yomon er rentasiga koʻra koʻp boʻladi, yomon er egasi esa sof iqtisodiy (absolyut) renta oladi (4-rasm).

Eng yaxshi er egasi har bir gektar erdan har oyiga differentsial renta ^P1 ni oladi, oʻrtacha er egasi - ^P1 rentani. Yomon erning rentasi nolga teng. biz bu erda yaxshi, oʻrtacha va yomon erlarning oʻlchami teng deb faraz qildik. Xuddi shunga oʻxshash differentsial rentalarni erlarning joylashuviga koʻra ham aniqlash mumkin.
Дифферен-ци рента


Q Ер миқдори, га

4-rasm. Differentsial renta

1

1
Biz yuqorida erlarni tabiiy hosildorligi boʻyicha rentalarni koʻrdik. Lekin, er hosildorligini unga qoʻshimcha kapital sarflab ham (masalan, optimal darajada oʻgʻit berish, yangi agrotexnikani qoʻllash) oshirish mumkin. Masalan, yaxshi erga qoʻshimcha kapital sarflasak, u quyidagi oqibatlarga olib kelishi mumkin: a) qoʻshimcha kapital ishlab chiqarish samaradorligini oshirishi mumkin (bu holda er rentasi ^P1 dan P^* ga oshadi); b) sarflangan qoʻshimcha kapital ishlab chiqarish samaradorligini kamayishiga olib keladi (bu holda yaxshi er rentasi pasayib P^' ni tashkil etadi). Bordi-yu, qoʻshimcha kapital sarfi samaradorlik darajasini oʻzgartirmasa, er rentasi ham oʻzgarmaydi.