Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent

Kutilmagan inflyatsiya daromadlarni debitorlar va kreditorlar oʻrtasida kreditorlar foydasiga qayta taqsimlaydi. Shuningdek, kutilmagan inflyatsiya daromadlarni qayd qilingan daromad oluvchilar va qayd qilinmagan daromad oluvchilar oʻrtasida keyingilari foydasiga qayta taqsimlaydi. Talab va taklif inflyatsiyasini qat’iy chegaralash qiyin. Ba’zida bu ikki turdagi inflyatsiya bir-biri bilan qoʻshilib ketadi.

Masalan, talab inflyatsiyasi sharoitida yollanma ishchilar kutilayotgan inflyatsiya darajasini e’tiborga olib ish haqlari oshirilishini mehnat shartnomalariga kiritadilar. Bu esa mahsulot tannarxini oshirib taklif inflyatsiyasini keltirib chiqaradi. Tovarlar taklifning kamayishini kuzatayotgan iqtisodiy agentlar pul mablagʻlarini tovarlarga aylantirishga shoshadilar. Bu holat talab inflyatsiyasi koʻrinishini keltirib chiqaradi. Bunday ketma-ketlik oxir-oqibat giperinflyatsiyani keltirib chiqarishi mumkin. Giperinflyatsiya boshqarib boʻlmaydigan inflyatsiya jarayoni boʻlib, ishlab chiqarish va bandlik darajalariga halokatli ta’sir koʻrsatadi. Yillik sur’ati bir necha oʻn yoki yuz foizni tashkil etgan inflyatsiya pul tizimining boshlanayotgan yoki kuchayayotgan inqirozi belgisidir. Giperinflyatsiya uning halokatini, butun bozor mexanizmi falajlanishini anglatadi. Giperinflyatsiyaning rasmiy mezoni amerikalik iqtisodchi Fillipp Kegan tomonidan kiritilgan. F.Kegan giperinflyatsiyaning boshlanishi deb baholarning birinchi bor 50% dan oshgan oyni, tugallanishi deb esa, baholarning oʻsishi bu sur’atdan pasaygan va shundan soʻng kamida bir yil davomida undan oshmagan oydan oldingisini hisoblash kerak deb taklif qilgan. Giperinflyatsiya sharoitida pul oʻzining qiymat oʻlchovi va almashinuv vositasi singari funksiyalarini bajara olmay qoladi. Normal iqtisodiy munosabatlar buziladi. Mablagʻlar ishlab chiqarishga emas, balki tovar- moddiy boyliklari jamgʻarishga yoʻnaltiriladi.

3.