Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

3. Sifat menejmenti tizimi va texnologiya. 

Hozirda mamlakatda SMTni ishlab chiqish va tatbiq etish borasida katta tajriba 

to‘plangan.  68  ta  korxonada  sifatni  boshqarish  tizimini  tatbiq  etish  yuzasidan 

tadbirlar  rejalashtirilgan,  ulardan  30  tasida  sifatni  boshqarish  tizimini  qo‘llash 

bo‘yicha ishlar boshlangan, 23 ta korxonada esa tayyorgarlik ishlari olib borilmoqda. 

Ana  shu  tajribaga  asoslangan  holda,  SMTni  tatbiq  etish  jarayonining  samaradorligi 

tahlil  qilindi, hamda  shunday  faoliyatga  kirishish  arafasida  turgan  korxonalar  uchun 

qator  tavsiyanomalar  tayyorlandi.  Ularning  aksariyat  qismini  SMTni  ishlab  chiqish 

---

551 

 

va  tatbiq  etish  jarayonini  qanday  qilib  arzonroq,  tezroq  va  eng  muhimi,  foydaliroq 

qilish borasidagi tavsiyanomalar tashkil etadi. 

Foydaliligi. Korxona rahbarida, SMT qanday maqsadda tatbiq etilmoqda degan 

savolning tug‘ilishi tabiiy yodingizda bo‘lsin, qanday foyda keltirishini bilmasangiz 

biror-bir tizimni joriy qilishdan hech qanday naf yo‘q. 

SMTning  6  ta  asosiy  tartiboti  (hujjatlar,  yozuvlarni,  nomuvofiq  mahsulotlarni 

boshqarish,  ichki  auditlar,  tuzatuvchi)  va  ogohlantiruvchi  harakatlarini  tatbiq  qilish 

yetarli,  ular  tashkilotdagi  barcha  jarayonlarni  maqbullashtirishga  olib  keladi,  degan 

noto‘g‘ri  tushuncha  mavjud.  O‘tkazilgan  tadqiqotlar  bunda  fikrlarning  noo‘rinligini 

ko‘rsatadi.  Faqat  sizning  korxonangiz  uchun  xos  bo‘lgan  (mahsulotlarning  hayotiy 

turkumi jarayonlari deb ataladigan) jarayonlar tubdan o‘zgartirilgan holdagina real va 

jiddiy yutuqlarga erishish mumkin. 

Korxonalar  rahbarlariga  SMTni  tatbiq  etish  maqsadlarini  aniqlashda  prinsipial 

jihatdan o‘zgacha yondoshuvga amal qilish tavsiya etiladi. Bunday yondoshuv uchta 

oddiy qoidaga asoslangan, xususan: 

1. Korxonangizda qanday jarayon va yoki vazifalar korxonangizning «tor joyi», 

nozik tomoni hisoblanadi hamda tubdan qayta qurish va yaxshilashni talab qiladi. 

2.  Qayta  qurish  –  bu  yangilik  jarayoni,  uni  munosib  kadrlar  bilan 

mustahkamlang, qo‘shimcha  resurslar bilan ta’minlang,  jarayonni tartibga soling va 

imkon qadar avtomatlashtiring. 

3. ISO 9000 seriyasi standartlari talablariga muvofiq bu jarayonni boshqaring. 

Shunday  qilib,  korxonalar  rahbarlari  bir  me’yorda  ishlayotgan  jarayonlarni 

hujjatlashtirish  uchun  resurslar  sarflamasligi,  ammo  butun  e’tiborni  aynan  tez  orada 

yaxshilashni talab qilayotgan amaliy jihatlarga qaratishi zarur. 

Ajoyib  nemislar,  italiyaliklar  va  indoneziyaliklar  uchun  uch  yoki  to'rt  tilda 

gapirishning  foydasi  yo’q  .

 

"Xitoyda  barcha  asosiy  maktab  bolalarning  yarmi  hozir 

ingliz  va  Hindiston  va  Xitoyda  ingliz dinamik  sonini  o'rganmoqda  - 500  milliondan 

ortiq. Boshqa tomondan, Amerika bolalarning ko'pchiligi maktabda faqat ingliz tilini 

o'rganib  -  faqat  24,000  Xitoy  tilida  tahsil  olmoqda.

 

Va  AQShda  aholining  faqat  22 

foizi ingliz 4 amerikaliklar boshqa tilda gapirib, biz xalqaro biznes tili sifatida faqat 

ingliz,  deb  o'ylaymiz  va  boshqa  tillarni  o'rganish  zarurligini  e’tiborga  olmaymiz.

 

 

Britaniya  Kengashi  vakolatli  tadqiqot  ishlari  tomonidan,  asosiy  bayonotida,  " 

Qo'shma Shtatlar raqobatbardoshligi Birlashgan Qirollikka putur etkazadi", deb aytdi, 

chunki,  bu,  amerikalilarning  asosiy  qismi  so’zlarni  qisqartirib  aytadi  va  noto’g’ri 

talaffuz qiladi. Ko’p hollarda esa imo-ishoralarni ishlatadi. Ular boshqa davlatlarning 

urf-odatlarida 

va  qadariyatlariga  e’tiborsizlik  bilan  qaraydilar,  Britaniya 

qadriyatlarini poymol qiladilar. 

Birinchidan, ethnocentric munosabat - parochialistic e'tiqod bu ishni eng yaxshi 

yondashuvlar va usullar – vatanda bo'ladi, deb hisoblshadi.(asosiy ofislari joylashgan 

mamlakat).odamlar  o'z  vatanidagi  kabi  ethnocentric  munosabati  bilan  rahbarlari, 

xorijiy  mamlakatlarda  odamlar  yaxshi  ish  qarorlar  qabul  qilish  uchun  zarur  bo'lgan 

ko'nikmalar, tajriba, bilim, yoki tajriba yo'q, deb ishonaman.

 

Ular asosiy  yyechimlar 

yoki  texnologiyalarni  xorijiy  xodimlarga    ishonmagan.

 

So'ngra,  polisentrik 

munosabatlar  - xodimlarning vakillik mamlakat-tashkilotchisi (tashkilot biznes bilan 

---

552 

 

shug'ullanadi  bo'lgan  boshqa  mamlakat),  o'z  biznesini  boshqarish  uchun  eng  yaxshi 

yondashuvlar  va  ish  usullarini  bilishidir.

 

Bu  munosabat  bilan  rahbarlar  tushunish 

uchun  turli  va  qattiq  sifatida  har  bir  xorijiy  ishlashini  ko'rib.Geosentrik  yondashuv 

jahon aholisining dunyo bo’ylab mehnat qilishi uchun imkoniyat yaratish tushuniladi. 

 

Misol  uchun,  Karlos  Ghosn,  Nissan  va  Renault  bosh  direktori,  Frantsiyada  ta'lim, 

Livan, 

ota-onalar 

ham 

Braziliyada 

tug'ilgan 

va 

to'rt 

tilda 

ravon 

gapirishadi.

 

Geosentrik yondashuv globallashuv sharoitida  madaniy xilma-xillikning 

bartaraf  etilishini  va  korporativ  rahbarning  zamonaviy  modeli  yaratilishini  talab 

qiladi 

Bu  -  bugungi  global  muhitda  muvaffaqiyatli  rahbarlari  talab  qiladi  yondashuv 

turi.

 

shunday  qilib,  Kanada  qarshi  United  Yaponiyaga  qarshi  Shtatlari,  Frantsiya, 

Germaniya  qarshi,  Meksika,  va  -  global  tanlovining  hududiy  bosqichi    kasaba 

uyushmalarida  ko'rib  chiqildi.

 

Endi,  global  raqobat  Yevropa  Ittifoqi  (EI),  Shimoliy 

Amerika  erkin  savdo  kelishuvi  (NAFTA),  Janubi-Sharqiy  Osiyo  davlatlari 

assotsiatsiyasi  (ASEAN),  va  boshqalar,  shu  jumladan,  mintaqaviy  savdo 

shartnomalari bilan hosil bo'ladi.

 

 

 Yevropa  Hamjamiyati  -  jahon  iqtisodiyotiga  integratsiyada  yetuk 

integratsion 

guruh 

1993  yil  1  noyabrgacha  rasmiy  ravishda  etakchi  G’arbiy  Yevropa 

mamlakatlarining  birlashgan  guruhi  Yevropa  Hamjamiyati  deb  atalardi.  Chunki  u 

1967  yildan  so’ng  mustaqil  bo’lgan  uch  mintaqaviy  tashkilot  organlarining 

birlashishidan paydo bo’lgan: 

- 

Yevropa  Ko’mir  va  Po’lat  Birlashmasi  -  EOUS  (ECSO):  mavjud  bitim 

1952 yilda kuchga kirgan; 

- 

Yevropa 

Iqtisod 

Uyushmasi  -  EAS  (EEC):  Yevropa 

uyushmasini  tashkil  qilish  bitimi 

Rimda 1957 yilda qabul qilingan va 

1958 yili kuchga kirgan; 

- 

Yevropa Atom Energiyasi 

bo’yicha  uyushma  -  Evraatom 

(EVRATOM):  bitim  1958  yilda 

kuchga kirgan. 

U  rasmiy  nomlanish  bilan  bir 

qatorda,  boshqacharoq  deb  ham 

atalar  edi:  Yevropa  Hamjamiyati 

(EH) yoki faqat Hamjamiyat. 

1993  yil  1  noyabrda  Maastrix 

bitimi kuchga kirgandan keyin, bu guruhning nomi rasmiy ravishda Yevropa Ittifoqi 

bo’ldi: 

1. 

Yevropa  Erkin  Savdo  Assotsiyasi  (Uyushmasi)  -  Evropean  security  of 

Trade. 

2. 

«Erkin savdo  to’g’risidagi  Shimoliy  Amerika bitimi».  North  American of 

free Trade. 

---

553 

 

3. 

European Economic Community. 

Yevropa  hamjamiyati  doirasidagi  birlashmaning  rivojlanishida  bir  qator 

bosqichlar  bo’lib  o’tdi,  faqat  ular  quyi  shakldan  o’tib,  chuqurlashib  bordi  (erkin 

savdo  zonasi,  bojxona  Ittifoqi  umumiy  bozor),  yuqoriga  -  iqtisodiy  va  valyuta 

birligiga o’tishi bilan a’zolar soni ko’payishiga ham olib keldi. 

Hozirgi vaqtda Yevropa Hamjamiyatining negizini barpo etish jarayoni yagona 

bozor,  davlatlararo  boshqarish  tizimi  amaliy  yakunlandi  va  mamlakatlarning 

iqtisodiy, valyuta va siyosiy birligi shakllanishi yakunida ular bevosita yaqinlashdilar. 

Yevropa  Hamjamiyatiga  to’liq  huquqqa  ega  bo’lgan  12  mamlakat  kiradi: 

Bel’giya,  Buyuk  Britaniya,  Albaniya,  Gretsiya,  Daniya,  Irlandiya,  Ispaniya,  Italiya, 

Lyuksumburg, Niderlandiya, Portugaliya, Frantsiya. 

Yevropa  Hamjamiyati  mexanizmining  harakati,  avvalambor,  siyosiy-  huquqiy 

boshqarish tizimiga asoslanadi. Ular umumiy milliy yoki mamlakatlararo organlardan 

hamda milliy davlat boshqaruvidan iborat. 

Yevropa  Hamjamiyatining  asosiy  hokimiyat  tuzilishini  izohlab  beramiz. 

Vazirlar Maxkamasi (kengashi) qonuniy organ bo’lib, boshqaruv tizimida asosiy rol’ 

uynaydi. Unga yuqori darajadagi malaka bilan qabul qilinadi (amalda esa teng ovoz 

olishga harakat qilinadi). 

Yevropa  kengashi  (Evrosovet)  -  yuqori  organ  bo’lib  uning  tarkibiga 

davlatlarning  rahbarlari  va  Yevropa  Uyushmasiga  a’zo  bo’lgan  mamlakatlarning 

hukumat boshliqlari kiradi. Bu yerda printsipial masalalar muhokama qilinadi hamda 

qarorlar qabul qilinadi. 

Yevropa  Hamjamiyatining  komissiyasi  (komissiya,  EHK)  -  ijro  etuvchi 

organdir. U Vazirlar Mahkamasiga qonunlar loyihasini tasdiqlash uchun tavsiya etish 

huquqiga ega. Uning faoliyati juda keng va rang- barangdir 

Masalan,  komissiya  bojxona  tarkibiga  rioya  qilinishini,  agrar  bozor  faoliyatini, 

soliq va bojxona siyosatini yuritish ishini nazorat qilishni amalga oshiradi va h.k.. U 

bir  qator  vazifalarni  bajaradi,  shu  jumladan,  ixtiyoridagi  ijtimoiy  mintaqaviy  agrar 

fondlar asosida mablag’ bilan ta’minlash vazifasini utaydi. 

Komissiya  mustaqil  ravishda  uchinchi  mamlakatlar  bilan  muzokaralar  olib 

boradi,  shuningdek,  unga  umumiy  byudjetni  boshqarish  huquqi  berilgan. 

Faoliyatining asosiy yo’nalishlaridan biri milliy qonunchilik, standart  va normalarni 

tartibga keltirishdir. 

Yevropa Parlamenti (Yevroparlament) - nazoratchi organ. Komissiya faoliyatini 

nazorat qiladi va byudjetni tasdiqlaydi. Vazirlar Maxkamasi va Yevropa Hamjamiyati 

komissiyasining faoliyati o’zaro bog’liqdir. 

Yevropa  Hamjamiyati  Sudi  -  yuqori  organ.  U  bitimlarning  bajarilishini  va 

Yevropa Hamjamiyati asosiy printsiplarining amalga oshishini ta’minlaydi. 

Bulardan  tashqari,  boshqa  boshqaruv  va  konsul’tativ  organlar,  yana  turli 

yordamchi  tashkilotlar  -  tur  kumitalar,  komissiyalar,  yordamchi  komissiyalar, 

moliyani tartibga solish fondlari mavjud. 

Yevropa Hamjamiyati boshqaruv huquqida eng yuqori o’rinni EH ni tuzish va 

kengaytirish  to’g’risidagi  xalqaro  bitim,  shuningdek,  Hamjamiyat  faoliyatini 

yuritishga oid boshqa bitimlar egallaydi. 

---

554 

 

Bu dastlabki qonunchilik EH konstitutsiyasini hosil etadi. 

Ikkinchi qonunchilik reglamentlar, driktivalar (ko’rsatmalar), qarorlar, tavsiyalar 

va mulohazalar tarzida taqdim qilingan. 

Reglamentlar  (ish  tartibi)  o’zining  statusiga  ko’ra,  EH  ga  a’zo  bo’lgan 

mamlakatlarning milliy qonunchiligidan ustun turadi va har kaysi mamlakat hududida 

qonun kuchini egallaydi. 

Direktivalar  qonunlashtirilgan  hujjat  bo’lib,  ular  umumiy  qoidalarni  belgilaydi 

va EHga a’zo bo’lgan mamlakatlarning maxsus qarorlarini aniqlashtiriladi.. 

Qarorlar  tub  mohiyati  bilan  individual  tarzida  bo’ladi.  Ular  shaklan  majburiy 

kuchga ega bo’lmasada, ma’lum darajada huquqiy ahamiyatga ega. 

Tavsiyalar va muloxazalar ijro etish uchun majburiy emas. 

G’arbiy  Yevropa  iqtisodiyotini  birlashtirish  jarayonida  huquq  markazdan 

uzoqlashish g’oyalariga ta’sir etishda faol rol’ uynaydi. EH doirasida yagona huquqiy 

maydon yuzaga keltirilgan.

39