Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti


 Boshqaruv samaradorligining mohiyati va me’zonlari. Boshqaruv



Download 6,17 Mb.
Pdf ko'rish
bet257/481
Sana17.08.2021
Hajmi6,17 Mb.
#149911
1   ...   253   254   255   256   257   258   259   260   ...   481
Bog'liq
Menejment uzb

9.2. Boshqaruv samaradorligining mohiyati va me’zonlari. Boshqaruv 

samaradorligi ko’rsatkichlari. 

 

Korxonaning  salohiyati  har  xil  turdagi  bozorlardagi  raqobat  kurashida  amalga 



oshiriladi.  Uni  amalga  oshirilishining  muvaffaqiyati  ko’proq  menejerlarning  san’ati, 

ularning  bilimlari,  tajribasi  va  kasbiy  mahoratiga  bog’liq.  Biznesning  murakkab 

dunyosida  bunday  o’zini  o’zi  baholash  yetarli  emas.  Ammo  muvaffaqiyat  va 

muvaffaqiyatsizliklarning  sabablariga  mustaqil  ekspertlar,  maslahatchilar  va 

raqiblarning  ko’zlari  bilan  qarash    va  solishtirish  uchun  maxsus  ishlab  chiqilgan 

standartlardan,    ya’ni  etalon  uchun  qabul  qilingan  har  xil  korxonalar,  sohalar  va 

boshqalar  salohiyatilari  raqobatbardoshligining  baholaridan  foydalanish      foydalidir. 

Bu  holda  yutuqlarni  o’zi  tomonidan  baholashga  aniqlik,  tuzatishlar    kiritiladi  va  u 

endi  korxonaning bozor tizimidagi haqiqiy holatiga mos keladi.  

Qadimgilarni aytishlaricha,  dunyoni boshlanishida so’z yotadi. Muvaf- faqiyatli 

biznesning  asosida  esa  nima  yotadi?  Biznes  strategiya  (uzoq  muddatli  maqsadlar)ni 

belgilashdan, ya’ni jamiyatda qabul qilingan va mustahkamlangan qonunlar, ahloqiy 

me’yorlar, iste’molchilarning ruhiy qarashlari, milliy an’analar va h.k. ko’rinishidagi 



544 

 

huquqiy,  iqtisodiy,  sotsial,  ekologik  va  boshqa  standartlarni  hisobga  olish  bilan  



kattaroq  daromad  olishga  imkon  beruvchi  resurslar(xodimlar,  moddiy-ashyoviy  va 

boshqalar)ni  muvofiq    tanlab  olishdan  boshlanadi  va  uning  asosida  taktika  ishlab 

chiqiladi.  Muvaffaqiyatli  biznesning  strategiyasini  umumiy  ko’rinishda  quydagicha 

aks ettirish mumkin:  

Ebft = DNt + Dpo + Dpb + Dpf 

Pht      Pa   yoki   Pprim  shartida max 

bu  Ebft  >Ebnt, agar Ebft  Ebnt, unda biznes: yo umuman, yoki korxona uchun , 

yoki faqat jamiyat uchun samarali bo’ladi.  

Evf*  va  Ebi*  belgilanishlar  tegishli  ravishdagi  t  vaqti  ichidagi  biznes 

samaradorligining haqiqiy va me’yoriy darajasi: 

Dnr va Rnt tegishli ravishdagi t vaqti ichidagi korxonaning yig’ma daromadlari 

va resurslari;   

Dpo  –  soliqlar  va  sotsial  fondlarga  ixtiyoriy  to’lovlar  to’langandan  keyin 

korxona ixtiyorida qoladigan daromadlar; 

Dpb – korxonaning respublika va mahalliy byudjetga topshirilgan daromadlari; 

Dpf  –  korxonaning  sotsial  fondlarga  ixtyoriy  ajratmalar  shaklida  topshirilgan 

daromadlari; 

Ra  –  korxona  tomonidan  avanslashtirilgan  resurslar  (korxonaning  qiymatiy 

baholanishdagi  barcha  mavjud  resurslari,  shu  jumladan  rezerv  qilingan  ish  joylari, 

xom  ashyo,  materiallarning  me’yoridan  ortiq  zaxiralari,  o’rnatilmagan  uskunalar, 

sug’urta va tavakkalchilik fondlari); 

Rprim  –  korxona  tomonidan  qo’llanilgan  resurslar  (avanslashtirilgan  resurslar 

minus  foydalanilmagan  resurslar,  ya’ni  rezervli  ish  joylari,  xom  ashyo, 

materiallarning  me’yoridan  ortiq  zaxiralari,  o’rnatilmagan  uskunalar,  sug’urta  va 

tavakkalchilik fondlari); 

Ushbu  formula  umuman  jamiyat  nuqtai  nazaridan  muvaffaqiyatli  biznesni  aks 

ettiradi. Chunki u soliqli byudjet tushumlari va sotsial fondlarni  shakllantirishda faol 

ishtirok etish, hamda daromadlar va xarajatlarning faol balansi bilan raqobat qilishga 

qaratilgan. Bunday strategiyani amalga oshiruvchi korxonalar nafaqat raqobatbardosh 

salohiyatga  egalar,  balki  davlatning  iqtisodiy  qudratini  oshiradilar.  G’arbda  ular 

o’zlarini  o’stirgan  mamlakatlaring  faxri  bo’ladilar,  ularning  menejerlari  esa  –  eng 

mashhur va nomi chiqqan kishilardir. 

Jahon  amaliyotida  korxona  faoliyatining  asosiy  natijalari  daromadlar 

kategoriyasi bilan belgilanadilar. Iqtisodiyot tilida bu  – sof foyda (soliqlar va sotsial 

fondlarga ihtiyoriy to’lovlar to’langanidan keyin korxona ixtiyorida qoladigan foyda), 

ishlab  chiqish  bilan  qo’shilgan  qiymat  (  sotilgan  tovarlar  qiymati  minus  xarid 

qilingan tovarlar va xizmatlar qiymati), yalpi daromad (sotsial to’lovlarni o’z ichiga 

oluvchi  ish  haqi  fondi  va  plyus  –  balansli  foyda).  Barcha    daromadlar  korxona 

ixtiyorida  qoluvchi  daromadlar  va  undan  soliqlar,  rentalar,  to’lovlar,  subsidiyalar, 

badallar,  hayriyalar,  hamda  raqobat  natijasida  (narxdagi  yon  berishlar,  holatiy 

yo’qotishlar  va  h.k.)  ko’rinishida  undirib  olinadigan  daromadlarga  bo’linadilar. 

Daromadlar  odatda  ishga kiritiladigan  resurslar    (asosiy  fondlar  va  moddiy  aylanma 

mablag’lar, avans qilib berilgan yoki qo’llanilgan sarmoyalar) bilan tenglashtiriladi. 



545 

 

Daromadlar  va  xarajatlar(sarmoyalar,    mehnat,    vaqt,  bozor  sig’imining 



o’zlashtirilgan  ulushi)ning  har  xil  nisbatlarini  ekspert  yo’li  bilan  aniqlangan  xuddi 

shunday  standartlar  bilan  solishtirishda  korxona  salohiyatining  raqobatbardoshligini 

baholashga  imkon  beradi.  Bunday  baho  bir  qator  ko’rsatkichlar  va  standartlar 

(normativlar)dan  foydalanish  bilan  beriladi,  unga  erisha  turib,  korxona 

raqobatbardosh bo’ladi. Standartlarni ishlab chiqish usullari g’oyatda turli tumanligi 

bilan  ajralib  turadi.  Chunki  rivojlangan  mamlakatlardagi  bozor  munosabatlari 

amaliyoti asrdan ortiqqa tengdir. Hozir ular orasidan ekspertli balli baholarga afzallik 

berilmoqda.  

Umuman, korxona salohiyati raqobatbardoshligini o’zgarishi  – bu uning tijorat 

sirining o’zagidir. Shuning uchun ham bunday baholashning eng muhim va batafsil 

usullarini korxona menejerlari sir tutishga harakat qiladilar. Etakchi indikatorlarning 

aniq miqdorlari va ularni boshqarish strategiyasi odatda korporatsiyalar uchun maxfiy 

bo’ladi. Shunga qaramasdan biznes bo’yicha g’arb adabiyotlarini ko’rib chiqa turib, 

bozorning  holati  va  korporatsiyalarning  iqtisodiy  hulqining  orqasidan  kuzata  turib, 

eng  ahamiyatli  va  ko’proq  foydalaniladigan  standartlarni,  korxonalar  faoliyati 

natijalari  va  resurslari  harakatinig  ularning  raqobatbardoshligi  ostida  yotuvchi  

indekslarini  ajratish mumkin. 

Korxonaning  raqobatbardoshligi  salohiyati  standartlari  iqtisodiy  va  sotsiallarga 

bo’linadi. Ular odatda sinchiklab tanlab olinadilar, ular etarlicha ko’p yoki nisbatan 

kam  bo’lishi  mumkin.  Bu  o’tkazilayotgan  tadqiqotning  kengligiga  bog’liqdir. 

Bizning minimum korxona salohiyati- ning iqtisodiy raqobatbardoshligini baholashga 

imkon  beruvchi  beshta  indikatorlar  bilan  belgilanadi.  Ya’ni:  ashyoviy  va  axborat 

resurslari,  iqtisodiy  kenglik,  vaqt,  texnologiyalar,  daromadlar  darajasidan 

foydalanishning samaradorligi.  

Ushbu  maqsadlar  uchun  hammadan  avval  me’yoriy  ko’rsatkichlar  va  korxona 

raqobatbardoshligining  darajalarini  ajratish  zarur.  Bunday  darajalar  tadqiqotning 

maqsadlariga  ko’ra  bir  nechta  bo’lishlari  mumkin.  Ulardan  eng  muhimlarini 

ajratamiz.  Bu  jahon  etakchisi  (yetakchi  firmalar  uchun  indikatorlarning  aniq 

miqdorlarini aks ettiruvchi ko’rsatkichlar); jahon standarti (ekspert yo’li bilan olingan 

me’yoriy ko’rsatkichning o’rtacha darajasi, unga chiqish korxonani etalon-mo’ljallar 

safiga  kiritilganligini  bildiradi  );  xalq  xo’jaligi  etakchisi;  xalq  xo’jaligi  standarti; 

sohaviy  yetakchilik;  sohaviy  standart  darajalari;  chegaraviy  daraja  (undan  keyin 

korxona  raqobatbardosh  bo’la  olmaydi).  Raqobatbardoshlikning  har  bir  darajasiga 

aniq ko’rsatkichlar ko’rinishidagi indikatorlarning belgilangan majmuasi mos keladi. 

Ularning  barchasi  korxona  salohiyati  raqobatbardoshligining  matritsasini  tashkil 

qiladilar, unda tanlab olingan ko’rsatkichlarning nisbiy miqdorlari va ularning foizli-

balli aks ettirilishi aks ettiriladi (2-jadval). 

Ushbu matritsani aniq ko’rsatkichlar bilan to’ldirish oson ish emas. U korxonada 

malakali  aqliy  markazni  mavjud  bo’lishini,  raqiblar  tomonidan  yashirilgan  tijorat 

sirini  qo’shish va o’zinikini saqlab qolish, hamda axborat manbalarini, shu jumladan 

xorijnikini qo’shimcha o’rganish va ulardan foydalanishni taqazo qiladi. Rivojlangan 

mamlakatlarda  -  bu        “oltin  yoqachalar”:    maslahatchilar,  menejerlar,  olimlar, 

yuristlar,  tizim  tahlilchilari,  hokimiyat  va  hokimiyatning  parlament  tuzilmalarining 



546 

 

sobiq a’zolari va boshqalarning oddiy ishi bo’lsa ham. Bunday ishsiz obro’li va o’zini 



hurmat  qiluvchi  firma  biznesdagi  uzoq  muvaffaqiyatga  umid  qilolmaydi. 

Raqobatbardoshlik  matritsasida  bugungi  eng  yuqori  –  ekspert  yo’li  bilan  olingan 

indikatorning  darajasi  100%  deb  qabul  qilinadi  va  shunga  ko’ra  100  ball  bo’ladi. 

Ushbu  matritsa  asosda    raqobatbardoshlik  darajasini  ham  alohidagi  indikatorlar 

bo’yicha va ham, umuman, ularningg butun majmuasi bo’yicha balli hisoblanishlarini 

berish mumkin. 

 

 


Download 6,17 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   253   254   255   256   257   258   259   260   ...   481




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish