O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti Sport va chaqiriqqacha harbiy ta’lim fakulteti

Hujum turlari.
1.Kirib boruvchi hujum darvozani egallash imkoniyati real bo’lgan zonaga yetib borgan (oldingi chiziqdan 26-28 metr) hujum.
2.Flangli hujum kirib boruvchi hujum, jarima maydonchasi va maydon yon chiziqlari bilan chegaralangan zonada bajariluvchi yakuniy harakat.
3.Markazdan hujum kirib boruvchi hujum, jarima maydonchasi chizig’i bilan chegaralangan zonada bajariluvchi yakuniy harakat.
4.Standart hujum-hujum qilayotgan darvozadan 26-28 metr masofadan standart holatdagi hujum.
5.Muvaffaqiyatli hujum-burchak, hujum qiluvchi foydasiga jarima bo’yicha darvozaga yo’naltirish bilan tugallangan yoki havfli vaziyatni yuzaga keltirgan kirib boruvchi hujum.
6.Haftali vaziyat-to’p bilan galik qilayotgan futbolchi gol o’rishi lozim bo’lgan o’yin holati. Bu vazifalar uchun pozitsiya harakterlidir: hujumni tugallayotgan o’yinchi bilan darvoza o’rtasidagi masofa 18 metrdan, hujum burchagi 45⁰dan oshmasligi kerak, zarba xatosiz bajariladi yoki yutkazilgan pozitsiyada joylashadi.
Futbolchi to’pga yeta olmagan, egallab ola olmagan o’yin momentlarini havfli momentlarga kiritish maqsadga muvofiq emas, bunday vaziyatlarda futbolchining gol urish imkoniyati nolga teng.
Jamoaviy texnik-taktik harakatlarni, har bir jamoa uchun o’z darvozasidan boshlanuvchi, futbol maydonining to’rt zonasida ro’yxatga olish zarur (quyidagi rasm).

1 2 3 4

Ajratish uchun asos bo’lgan, maydonning bunday bo’linishiga sabab, ob’ektiv boshlangandir.

Birinchidan, “o’yindan tashqari holat” qoidasi bilan va u bilan kelib chiqadigan saflanish xususiyatlari.
Ikkinchidan, o’yinni yuritish ayrim usul va printsiplari.
Uchinchidan, darvozani egallash real bo’lgan masofadan.
Birinchi ikki sabab maydon markaziy chizig’ini hisobga olish zarurati, uchinchisi, darvoza chizig’idan 26-28 metr masofada joylashgan uch zonali ajratish deb nomalanadi.
Taklif etilayotgan metodika quyidagi o’yin momentlarini ro’yxatga olishni nazarda tutadi:
1.To’pni egallab olish va yo’qotish joyi (hujumlarni boshlash va tugallash zonasi).
2.Hujum harakatlari boshlangan vazift (yoki o’yin standart holatlari).
3.To’pni egallab olgandan so’ng, hujumni tugallash uchun jamoa tomonidan qilingan yurishlar soni (uzatishlar, to’pni o’tkazib yuborish).
4.Kirib borgan hujumning yakuniy harakatlari maydonning qisqa zonalarida amalga oshirildi (flanglarda, markazda).
5.Hujumning yakuniy natijasi (darvozaga zarba, havfli moment, darvoza bo’ylab yuborish, to’pni yo’qotish, to’xtatish va uning sababi).
Bu ma’lumotlar kuzatuvchi tomonidan hujumni boshlash va tugallash zonalarini belgilangan holda maxsus tayyorlangan blanklarga, grafiklarga tushiriladi.
Tahlilda markaziy o’rinni to’rtinchi grafikda fiksirlangan, kirib boruvchi hujumga tegishli bo’lgan, barcha ko’rsatkichlarga ishlov berish egallaydi: flang, markaz va standart holatlar bo’yicha hujumlar soni va sifati; havfli momentlar soni va raqib darvozasiga turli zonalardan tepilgan to’plar.
Harakatlar sonini hisoblash qiyin emas. Murakkablik ularning samaradorligini hisoblashda. Aniqlashning eng soda usuli hujumlar soni va ularning umumiy soniga nisbatini olishdadir. Ammo, bunday yondoshuv harakatlarning turli qiymatlarida bir xil talqin qilinadi va sezilarli kamchilikka ega. Shu sababli, jamoaviy harakatlarning samaradorligini aniqroq baholash uchun samarali hujumning qiymatini aniqlash zarur. Hujumning qiymatlilik chegarasi bo’lib uning o’tkirlik darajasi xizmat qilishi mumkin, ya’ni darvozani egallash uchun pozitsiyaning murakkabligini hisobga oluvchi, qabul qilingan hisoblash koeffitsienti. Murakkablik darajasini aniqlovchi faktorlar qatoriga quyidagilarni kiritish mumkin:
1.Darvlzabon futbolchiga bo’lgan masofa:
2.Zarbani berish burchagi;
3.Raqib qarshiligini mavjudligi;
4.Harakatlanayotgan hujumning tezligi;
5.Hujumchi va darvozaga nisbatan to’pning tezligi, balandligi va yo’nalishi.
Har bir faktorni detalli hisobga olishda pozitsiyalar soni juda ko’p bo’lishi mumkin. Hujumni tugallash davrida yuzaga keladigan barcha pozitsiyalarni shartli ravishda yuqori malakani talab qiluvchi murakkab va nisbatan soddaga bo’lib, masalani soddalashtirish mumkin. quyida harakatlar hujum samaradorligi va himoyalanish harakatlarini baholash uchun zarur bo’lgan minimal koeffitsientlar soni keltirilgan.
1.Murakkab o’yin holatlarida darvozabonlarga zarbalar;
2.Havfli momentlarda.
a)To’g’ri darvoza oldidan, 11 metrgacha pozitsiya uchun, 1x1 chiqish va boshqalar;
b)boshqa barcha holatlar uchun.
3.Jarimalar.
a)flangdan-0.3
b)markazdan.
4.Burchak to’plari –0,2.
Haqiqiy koeffitsientlar har bir aniq pozitsiyada kiritilgan to’plar sonini bunday pozitsiyalar umumiy soniga bo’lish yo’li bilan olgan. Yakuniy qiymatlar uch xonali bo’lmasligi uchun ular 10 ga ko’paytirilgan.
Ko’plab koeffitsientlar ko’p sonli holatlarda (300-500) ajratilgani uchun ularning axborotlashganini yetarli darajada yuqori deb qarash mumkin. Ammo, ayrim o’yinda kam kuzatiladigan harakatlarni korrektsiyalash zarur.
qo’shimcha ravishda shuni ko’rsatish mumkinki, keltirilgan koeffitsientlar ichki kalendar o’yinlari bo’yicha olingan. Ancha yuqori rang musobaqalarda ular ortishi mumkin. Buni 1982 yilda o’tkazilgan Jahon chempionati natijalarining tahlili ko’rsatib turibdi.
Bundan tashqari, Xarris (1988) bir qator boshqa aniqlanishlarni kiritdi.
Birinchi –o’yin birligi. Bu moment hujumchining o’z jamoadoshiga to’pni uzatishi yoki tepishi bilan boshlanadi. Bu tushunchaning maqsadi –har bir o’yinchining jamoaviy hujum harakatlarini rivojlanishi va davomiyligiga hissasini aniqlaydi (unda mavjud birliklar soni bo’yicha).
Ikkinchi –o’yinning hisob birligi: hujumchining “o’yin birligi” doirasida bir o’yin harakati.
Uchinchi chegara-hujum konfiguratsiyasi: hujumchi o’yinchilar va himoya o’yinchilarining hujum zonasidagi nisbati (ustunlik koeffitsientini hisoblagan holda).
Shuni ko’rsatib o’tish lozimki. Darvozaga zarbalar va kirib boruvchi hujumlar soni o’rtasidagi korrolyatsiya koeffitsientlari kattaligi keyingi pozitsiyalardan ko’rilgan. Nazariy jihatdan har bir hujum raqib darvozasiga zarba bilan tugallanishi lozim va shu sababli korrelyatsiyaning qo’llanilayotgan koeffitsienti maksimal bo’lishi lozim. Koeffitsientlarning real qiymatlari maksimumdan ancha kam va hujum bosqichini tugallashda futbolchilar bajarish mahoratining past darajada ekanligidan, territoryal va o’yin vositalaridan samarali foydalana olmasligidan dalolat beradi.
Mutaxassislar TTH samaradorligi ma’lum darajada o’yinchilar bajarayotgan hujumning boshlanishidan to tugallanishigacha bo’lgan davrda to’pni uzatishlar soni bilan bog’liq ekanini tan oladilar.
Dunyoni yetakchi jamoalarini kuzatish va futbolchilarni o’yin samaradorliklarini ilmiy tadqiqotlari shuni isbotlaydiki, yuqori sport natijalariga, faqatgina har taraflama jismoniy tayyorgarlikka ega bo’lgan futbolchilar erishadi. Aynan jismoniy sifatlar asosida, jamoani texnik va taktik tayyorgarligi tashkil qilinadi. Lekin shunga qaramasdan, bizningcha, bizning murabbiylarimiz va futbolchilarimiz tayyorgarlikni bu qismiga u daraja yetarli e’tibor qaratishmayapti.
Shu munosabat bilan futbolchilarni jismoniy sifatlarini darajasini aniqlash maqsadida ilmiy chempionat boshlanishdan avval tekshirishlar o’tkaziladi.
Bu tekshirishlarda, testlashlarni maqsadi-bu asosiy jismoniy sifatlarni rivojlanganlik darajasini aniqlash. Bular: tezlik, tezlik-kuch, tezlik chidamkorligi va umumiy chidamkorliklar.