O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

Bir nechta baholash usullaridan foydalanish
3.2-jadvaldagi barcha yakuniy ko‘rsatkichlar 100% dan yuqoriligi o‘rganilgan 
kompaniyalarning aksariyati bir nechta usullardan foydalanganligini ko‘rsatadi. 
Bu, albatta, alohida olingan kompaniya har qanday qarorni qabul qilishda bir 
nechta usuldan foydalanadi degani emas. Aftidan, kompaniyalar investitsiyaviy 

---

176 
qarorlarning mohiyatiga qarab o‘z yondashuvlarini o‘zgartiradi. Misol uchun, 
Arnold va Xadzopulos so‘rovda qatnashgan yirik kompaniyalarning 80%i NPV 
qo‘llaganligini aniqladi. Biroq ushbu 80% kompaniyaning to‘rtdan uch qismi 
barcha qarorlarni qabul qilishda NPVni ishlatgan. Boshqa tomondan, ushbu 80% 
ning taxminan 4%i tilga olingan usuldan kam foydalangan. Umuman olganda, 
ko‘plab kompaniyalar bir vaqtning o‘zida muayyan investitsiya loyihasini baholash 
uchun bir nechta usullarni qo‘llashi mumkinligini ta’kidlash mumkin. 
Bir necha usuldan foydalanish darajasi yirik kompaniyalar orasida kichikroq 
bo‘lganlarga qaraganda yuqori. Arnold va Xadzopulosning aniqlashicha, tadqiq 
qilingan yirik kompaniyalarning 34 foizi to‘rttala usuldan ham, 42 foizi to‘rt 
usuldan uchtasini va 17% foizi to‘rt usuldan ikkitasini qo‘llagan. Makintayr va 
Kaultxerst ularning to‘plamidagi kichik kompaniyalarning deyarli yarmi faqat bitta 
usulni qo‘llaganligini aniqladi; ushbu guruhning atigi 13 foizi diskontlash usulidan 
foydalangan (NPV yoki IRR); Kompaniyalarning 74 foizi har doim birgina 
usuldan foydalangan holda, butunlay qoplash davri hisob-kitobiga tayangan. 
Firmalar tomonidan bir qancha usulni qo‘llash chastotasi ortib bormoqda. 
Payk 
tomonidan 
1975-yilda 
yirik kompaniyalar o‘rtasida o‘tkazilgan 
so‘rovnomaga ko‘ra, qo‘llanilgan usullarning o‘rtacha miqdori ikkiga teng bo‘lgan. 
Yirik kompaniyalarni o‘rganish bo‘yicha so‘nggi uchta tadqiqot davriga kelib 
(1986-1997) bu miqdor uchga yetdi. 
Bir nechta baholash usullaridan foydalanadigan firmalarning bunday keng 
tarqalishi kompaniyalarda bir vaqtning o‘zida bir qancha moliyaviy maqsadlarga 
e’tibor qaratganligini ko‘rsatadi. Boshqa tomondan, yuqorida aytib o‘tilganidek, bu 
hodisaning sababi boshqaruv tajribasining yetishmasligi bo‘lishi mumkin.