Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi toshkеnt moliya instituti

8.3. Xalqaro aksiyalar va ular muomalasini tashkil etish 
Bugungi  kunga  kelib  xalqaro  amaliyotda  yirik  korporativ  tuzilmalar  oʻz 
faoliyatlarini  moliyalashtirish  maqsadida  milliy  moliya  bozori  bilan  bir  vaqtda 
xalqaro  moliya  bozorlaridan  ham  kapital  jalb  qilishga  intilmoqdalar.  Bunda 
yuqorida  koʻrib chiqqanimiz  yevroobligatsiyalar  bilan  bir  qatorda  yevroaksiyalar, 
yaʼni  xalqaro  aksiyalar  muomalasiga  ham  eʼtibor  qaratilmoqda.  Shundan  kelib 
chiqqan  holda  quyida  xalqaro  aksiyalar  va  ular  muomalasini  tashkil  etish 
masalalariga toʻxtalib oʻtamiz. 
                                                
39
 https://big4auditorcarousel.wordpress.com/category/audit-fees/ 

---

99 
 
Xalqaro  aksiyalar  bozoriga  chiqish  faoliyatni  moliyalashtirish  imkoni  bilan 
birga quyidagilarda ham muhim ahamiyat kasb etadi (-rasm). 
-  kompaniyalar  aksiyalari  birja  listinggiga  kiradi  va  turli  mamlakatlardagi 
xalqaro sindikatlarda sotiladi; 
-  kompaniyalarning  aksiyalari  savdosi  mamlakatdagi  birja  bilan  bir  vaqtda 
boshqa mamlakatlardagi bitta yoki bir nechta birjalarda ham amalga oshiriladi;  
- xalqaro aksiyalar chiqarilishi xorijiy valyutada kapital jalb qilish imkonini 
beradi. Bunda ham aksiyalar milliy va xalqaro fond birjalarida listingdan oʻtadi.  
Aksiyalarning  milliy  fond  birjalari  bilan  bir  vaqtda  xalqaro  fond  birjalarida 
ham listingdan oʻtish va savdosi yoʻlga qoʻyilishi depozitar tilxatlar orqali amalga 
oshiriladi.  Aksiyalarning  xalqaro  bozorlarga  chiqarilishi  katta  miqdorda  kapital 
jalb qilishga imkon beradi, kompaniya nufuzining oshishiga xizmat qiladi. 
Xalqaro aksiyalarni  muomalaga chiqarish  ham oddiy aksiyalar birlamchi  va 
ikkilamchi  chiqarilishlar  asosida  amalga  oshiriladi.  Bunda  birlamchi  xalqaro 
aksiyalar  muomalaga  chiqarilishi  natijasida  kompaniya  qoʻshimcha  kapitalga  ega 
boʻladi.  Ikkilamchi  chiqarilishida  esa  bevosita  aksiyadorlar  tarkibida  oʻzgarishlar 
yuzaga keladi.  
Xalqaro  aksiyalar  chiqarilishi  va  muomalasini  tashkil  etish  jarayoni 
yevroobligatsiyalar  chiqarilishiga  oʻxshash.  Bunda  ham  anderrayterlar  faoliyati 
muhim  va  ular  aksiyalarni  bevosita  joylashtirishga  masʼul  hisoblanadi.  Bundan 
tashqari  xalqaro  aksiyalar  chiqarishdan  oldin  yetakchi  reyting  agentliklari  va 
auditorlik  tashkilotlaridan  xulosalar  olish  ham  oʻziga  xos  reklama  vazifasini 
bajaradi. Shuningdek bunday aksiyalarni joylashtirishda xalqaro fond birjalarining 
listing talablarini chuqur oʻrganish asosida qaror qabul qilish talab etiladi. Chunki 
malum  bir  talablar  oʻtish  iqtisodiyoti  mamlakatlaridagi  emitentlar  uchun  ogʻirlik 
qilishi mumkin. 
Xalqaro aksiyalar bozori xorijiy aksiyalar bozori va yevroaksiyalar bozoriga 
boʻlinadi.  Xorijiy  aksiyalar  kompaniyalar  tomonidan  boshqa  mamlakatlar  fond 
bozorida joylashtiriladigan aksiyalardir. 
Xorijiy  aksiyalarning  afzalliklari  va  kamchiliklari  quyidagi  jadvalda 
keltirilgan (8.2-jadval). 
8.2-jadval