O‘zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

           (5) 

Ikki  va  undan  kam  foizli  qoplash  juda  past  deb  hisoblansa,  uchta  qoplash 

oxirgi  darajasi  sanaladi  va  faqat  u  oshib  ketgandan  so‘ng,  foizlarni  to‘lash  uchun 

sarflanadigan  xarajatlar  nomaqbul  baholanadi.  Biroq,  bir  yil  ichida  kam  foizli 

qoplash  vaqtinchalik  hodisa  bo‘lib,  agar  foyda  oshib  ketsa  yoki  foiz  xarajatlari 

tushib ketsa, yo‘qolishi mumkin. 

Yildan-yilga  pasayib  va  yomonlashib  borayotgan  bu  ko‘rsatkichlar  korxona 

uchun  katta  tashvish  tug‘dirmoqda.  Kredit  qobiliyatini  tahlil  qilishda  yana  bir 

ko‘rsatkich  –  qarzdorlik  darajasi  (QD)  dan  foydalanish  mumkin.  U  korxonaning 

kredit  hisobiga  moliyalashtiriladigan  umumiy  aktivlari  miqdorining  bir  qismini 

belgilaydi va quyidagicha hisoblab chiqiladi: 

𝑸𝑫 =

𝑸𝒂𝒓𝒛𝒅𝒐𝒓𝒍𝒊𝒌𝒏𝒊𝒏𝒈 𝒖𝒎𝒖𝒎𝒊𝒚 𝒎𝒊𝒒𝒅𝒐𝒓𝒊

𝒒𝒂𝒕

′

𝒊𝒚 𝒃𝒆𝒍𝒈𝒊𝒍𝒂𝒏𝒈𝒂𝒏 

𝒂𝒌𝒕𝒊𝒗𝒍𝒂𝒓𝒏𝒊𝒏𝒈 𝒔𝒐𝒇 𝒒𝒊𝒚𝒎𝒂𝒕𝒊

+

𝒋𝒐𝒓𝒊𝒚 𝒂𝒌𝒕𝒊𝒗𝒍𝒂𝒓𝒏𝒊𝒏𝒈  

𝒖𝒎𝒖𝒎𝒊𝒚 𝒒𝒊𝒚𝒎𝒂𝒕𝒊

=  

𝒋𝒂𝒎𝒍𝒂𝒏𝒈𝒂𝒏 𝒒𝒂𝒓𝒅𝒐𝒓𝒍𝒊𝒌

𝒋𝒂𝒎𝒍𝒂𝒏𝒈𝒂𝒏 𝒂𝒌𝒕𝒊𝒗𝒍𝒂𝒓

    (6) 

Qarzlarni to‘lash uchun to‘rtta potentsial pul mablag‘lari manbasi mavjud:  

1) tijorat operatsiyalari;  

2) asosiy vositalarni sotish;  

3) yangi mablag‘ topish;  

4) uchinchi tomon kafolati. 

Fikrimizcha,  mamlakatimizda  investitsion  risklarini  boshqarish  amaliyoti 

uzoq tarixga ega emas. Bizga ma’lumki, mamlakatimiz istiqlolga erishgunga qadar 

aksariyat  korxonalarning  ko’pchiligi  davlat  mulki  asosida  tashkil  qilinganligi, 

---

38 

 

shuningdek,  o’z  faoliyatini  asosan  davlat  korxona  va  tashkilotlari  bilan 

hamkorlikda amalga oshirganligi sababli  investitsion riskni boshqarish  muammosi 

muhim  tarzda  yuzaga  kelmagan.  Bozor  iqtisodiyot  sharoitida  iqtisodiyotni  qayta 

qurilishi,  davlat  mulkini  xususiylashtirilishi,  iqtisodiyotni  integratsiyalashuvi 

investitsion  faoliyatni  rivojlanishiga  keng  yo’l  ochib  berdi.  Bu  esa,  insvestition 

risklarni  loyiha  samaradorligiga  salbiy  ta’sir  etuvchi  omil  sifatida  alohida  e’tibor 

qaratish zaruratini keltirib chiqarganligi ta’kidlashimiz mumkin.