Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi toshkent moliya instituti

 
 

---

383 
9.6. Kriptovalyutalar. Kriptovalyutalar bozori. Kriptovalyuta turlari. 
Bitkoin. 
Soʻnggi yillarda kriptovalyutalar moliya bozorida shiddat bilan 
rivojlanayotgan asosiy tarmoqlardan biriga aylanib bormoqda. 
Kriptovalyutalar
– shunday toʻlov vositasiki, bunday toʻlov tizimining egasi 
ham, ichkaridan yoki tashqaridan biror boshqaruvchisi mavjud emas. Bunday 
tizimning asosiy xususiyati ham bevosta markazlashtirilmagan tartibda 
ekanligidadir.
Kriptovalyutalarni bir tomondan oʻziga xos gʻoyaga asoslangan pullarning 
yangi koʻrinishi sifatida, ikkinchi tomondan esa nima bilan savdo qilishlariga 
ahamiyat bermay, faqatgina foyda olishni koʻzlovchi spekulyantlar uchun juda 
qiziqarli boʻlgan urfdagi, oʻzgaruvchan (volatil) moliyaviy aktivlardan biri sifatida 
aniq farqlab olishimiz lozim.
Insonlarning dunyo haqidagi qarashlarini yuqori tezlikda kechuvchi 
jarayonlar qanchalik oʻzgartirmaydi deysiz-a? Koʻpincha insonlar, huddi baliq 
qarmoqqa bogʻlangan yaltiroq xoʻrakka talpinganidek, urfdagi hodisa ortidan 
kelajak uchun barcha narsalari bilan risk qilishga tayyor boʻlishadi. Ayniqsa, bunda 
ularning ham fikrlari koʻp boʻlsa. 
Kriptovalyutalar –
raqamli yoki virtual valyuta hisoblanib, ularda xavfsizlik 
uchun 
kriptografiya (grekcha soʻz, 
maxfiy belgilar bilan yozilgan xat
)
dan 
foydalaniladi. 
Kirptografiya 
– 
bu 
ma’lumotni 
koʻzda 
tutilmagan 
foydalanuvchilardan himoyalash yoʻlida, axborotni oʻzgartirish bilan bogʻliq 
boʻlgan gʻoya va usullar yigʻindisidir. Tarixiy jihatdan, kriptografiya maxfiy 
ma’lumotlar, asosan, maxfiy xizmat va razvedka idoralari tomonidan maxfiy 
ma’lumotlardan himoya qilish uchun ishlatilgan. Ushbu sohadagi olimlarning 
koʻpchiligi, har qanday hukumat yoki bank kabi boshqa vositachilar bilan 
bogʻlanmagan avtonom raqamli valyutaning oʻzi yashaydigan maxfiylik va erkinlik 
tufayli foydali va qulay deb hisoblaydilar. Bunday tizimda pulni boshqa joyga 
oʻtkazilishi, mahalliy va xalqaro miqyosdagi hududlar davlat tartib-qoidalarini 
chetlab oʻtgan holda osonlik va tezda amalga oshirilishi mumkin. AQSHda 

---

384 
kriptografiya asoschisi Horst Fietsel tomonidan “Dighital Enscryption Standard” 
(DES) ning 1975-yil 17-martda Federal Reyestriga kiritilishi bilan qabul qilinadi.
Ushbu tizim xavfsizlik xususiyati tufayli kriptovalyutalarini soxtalashtirish 
murakkab hisoblanadi. Kriptovalyutaning alohida xususiyatlaridan biri uning 
muomilaga kiritilish jarayonidir. Ya’ni, u hech qanday markaziy hokimiyat 
tomonidan berilmaydi va uni davlat aralashuvi yoki manipulyatsiyasidan holi 
hisoblanadi. Oʻz oʻrnida Kriptovalyutalarda ham kamchiliklar ham mavjud. 
Shuningdek, ularning moliya bozoridagi dastlabki rivojlanish bosqichlari, xavf-
xatarlari, imkoniyatlari va ularning kelajakdagi holati kriptovalyutalar bozorini 
alohida jihatini asoslaydi. 
Kriptografik pullarning kelajagini bashorat qilish oson emas, chunki rasmiy 
tuzilmalar sohasida ayniqsa juda koʻp ishlar qilinishi kerak. Shu bilan birga, banklar 
va boshqa moliya institutlari kelajakda moliyaviy bitimlar uchun alternativ sifatida 
kriptovalyutalarni koʻra olishi kerak. Soʻnggi yillarda jahon moliya bozorida katta 
oʻzgarishlar roʻy bermoqda. Shuningdek, valyuta instrumentlari sifatida 
ishlatiladigan vositalarni, savdo operatsiyalarini iloji boricha osonlashtirsh va 
qulaylashtrirish, bozor ehtiyojlariga mos ravishda oʻzgarishlarini va rivojlanishni 
talab etmoqda. Tovar ayriboshlanishi uchun foydalaniladigan vositalar pul deb 
ataladi. Pul - bu oʻzaro kelishuv vositasi boʻlib, bozorning barcha ishtirokchilari buni 
amalga oshirishda ishtirok etadilar. Insoniyat va jamiyat, iqtisodiy munosabatlar, 
bozorlar tobora rivojlanib borishi sababli, murakkab tovar almashinuvi vositalariga 
ehtiyoj paydo boʻldi. Shu munosabat bilan, shifrlangan valyutalarning joriy etilishi 
xalqaro toʻlov tizimini bir necha yil avval tasavvur qilib boʻlmaydigan darajada 
kengayishiga sabab boʻlmoqda.