Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi toshkent moliya instituti

Blokcheyn texnologiyalar
– kriptovalyutalarni asosini tashkil etuvchi 
texnologiyalar boʻlib, moliya bozorini taraqqiy etishini yangi bosqichga olib 
chiquvchi, raqamli innovatsion texnologiyalar boʻlgan, kriptografik tizim orqali 
himoyalangan va kiberxavfsizlikning yuqori darajasiga ega texnologiyalardir. 
Tranzaksiyalar bloklarda qayd etiladi, har bir blok oʻzidan oldingi blok bilan 
bogʻlanadi va natijada bloklar zanjiri hosil boʻladi. Hosil boʻlgan bloklar zanjiri esa 

---

385 
“
Blokcheyn
” (Blokchain) deb ataladi. Blokcheyn texnologiyalarning xususiyati 
ularning markazlashmaganligi va taqsimlanganligidir (B, C) va aynan shu xususiyati 
bilan an’anaviy markazlashgan (A) toʻlov tizimlaridan farqlanadi. Blokcheyn 
texnologiyalarni yaratuvchi va ularni yangilab borish bilan shugʻullanuvchilar 
maynerlar deb ataladi. Maynerlar (Miners) buning uchun mukofotga ega boʻladilar. 
Hozirgi kunda Mayning (Mining) bilan shugʻullanuvchilar soni keskin ortmoqda. 
Mayning bu kriptovalyutani murakkab matematik formulalar orqali yaratish (qazib 
olish)dir. Buning natijasida ular mukofot (Bitkoyn)ga ega boʻladilar. Ma’lumotlarga 
koʻra, Moskvada oxirgi 2017 yilda videokartalar sotuvi 3 marta koʻpayib, bozordagi 
talab taklifdan ortib ketishi kuzatilgan. Moskva axborot texnologiyalar departamenti 
ma’lumotlariga koʻra 2017 yilning 1 kvartalida videokartalar oʻrtacha 9300 rublda 
baholangan, bu esa 2016 yil IV choragiga nisbatan 6%ga arzon boʻlsa, shu yilning I 
choragiga nisbatan esa 9%ga qimmatroqdir. “Yandeks Market” ma’lumotlariga 
koʻra Rossiyada videokartalar narxi 2017 yil yanvar oyida oʻrtacha 13997 rublni, 
may oyida esa 17 040 rublni tashkil etgan. “Marvel-distributsiya” kompaniyasi 
departamenti direktori A. Kirichevskiy soʻzlariga koʻra, joriy davrda 
videokartalarga boʻlgan talab keskin koʻtarilib, bunday holat oxirgi 10 yilda 
kuzatilmaganligini hamda buning natijasida 200-600$ narxdagi yuqori 
unumdorlikka ega kartalar defitsiti yuzaga chiqayotganligini va ularni sotib olish 
navbati 3–4 oyga choʻzilayotganligini ta’kidlab oʻtdi. Bunday koʻrsatkichning boisi 
mayning bilan shugʻullanuvchilarning sonini keskin ortganligidir. Bunda ularga 
kuchli kompyuterlar kerak boʻladi. Mayning bilan shugʻullanuvchilarni yuzaga 
chiqishi mumkin boʻlgan salbiy oqibatlar haqida ogohlantirish befoyda, ular baribir 
buni inobatga olishmaydi. Xuddi XVII asrda shu kabi dalillarni inobatga olmasdan 
“tulip” lola oʻsimligi piyozlari bilan oldi-sotdi qilishga qattiq kirishgan gollandlar 
kabi. 

---

386 
A. Markazlashgan 
B. Markazlashmagan 
S. Taqsimlangan