Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi toshkent moliya instituti

Korxonalarning joriy moliyaviy holati fundamental tahlili 
 
A. Moddiy ragʻbat 
B. Risk 
1. “Narx-daromad” nisbati AAA rey-
tingli obligatsiyalar daromadliligi-ning 
teskari 
yarim 
miqdoridan 
kammi? 
Masalan, AAA reytingli obligatsiyalar 
daromadliligi 12 foiz boʻlsa, unda teskari 
miqdori 1/0,12=8,33, undan yarmisi esa 
4,16. Shunday qilib, bu aksiya uchun 
savolga javob “ha” boʻlishi holatida 
uning “narx-daromad” nisbati miqdori 
4,16-dan kam boʻlishi kerak.
6. “Qarz-kapital” nisbati 1 (birdan) 
kammi? Bu nisbat – umumiy qarzni 
balans hisobotiga mos keluvchi 
aksiyadorlik kapitaliga boʻlinmasi.
2. “Narx-daromad” nisbati miqdori 
oxirgi besh yil uchun “narx-daromad” 
nisbatining 
“oʻrtacha” eng katta 
miqdoridan 40 foiz kammi? Bunda 
aksiya uchun bir yildagi “narx-
daromad” nisbatining “oʻrtachasi” – bu 
aksiyaning oʻrtacha yillik narxini shu 
yil uchun aksiya boʻyicha daromad 
miqdoriga boʻlinmasiga teng. 
7. Joriy nisbat 2 (ikkidan) kattami? Bu 
nisbat – joriy aktivlarni joriy 
majburiyatlarga boʻlinmasi.
3. Aksiya boʻyicha dividend daromad-
liligi AAA obligatsiyalar boʻyicha daro-
madlilikning 
2/3 
qismidan 
kam 
boʻlmagan miqdoriga tengmi?
8. Umumiy qarz joriy aktivlarning sof 
bahosini 
ikkiga 
koʻpaytirilgan 
miqdoridan kammi? Bunda joriy 
aktivlarning sof bahosi – bu joriy 
aktivlar va umumiy qarz ayirmasi.
4. Aksiya narxi bir aksiyaga hisob-
langan real balans bahosining 2/3 qismi-
dan kammi? Bunda bir aksiyaga 
hisoblangan real balans bahosi – bu jami 
aktivlar va umumiy qarz ayirmasini 
9. oxirgi 10 yilda bir aksiyaga 
daromadlar oʻsishi surʼati yiliga 
oʻrtacha 7 foizdan kam emasmi? 
Bunda g oʻsish surʼati Ye
0
=Ye
-
10
(1+g)
10
formuladan topiladi (Ye
0
– 

---

229 
muomaladagi aksiyalar-ning umumiy 
miqdoriga boʻlinganiga teng.
oxirgi yil uchun bir aksiya boʻyicha 
daromadlar, Ye
-10
– 10 yildan tugaga-
nidan keyingi yil uchun bir aksiyaga 
daromadlar). Agar savolga “ha” 
javobini olish kerak boʻlsa, unda g 7 
foizdan kam boʻlmasligi lozim.
5. 
Aksiya 
narxi 
bir 
aksiyaga 
hisoblangan joriy aktivlarning sof 
bahosining 2/3 qismidan kammi? Bu 
baho joriy aktivlar va umumiy qarz 
ayirmasini muomaladagi aksiyalar-ning 
umumiy miqdoriga boʻlinganiga teng.
10. 9-chi savoldagi vaqt muddatida 
(yaʼni 8 yoki undan koʻp yilda) g 5 
foizga tengmi yoki kammi? Bunda 
daromadlilikning yillik oʻsish surʼati-
ni 10ta koʻrsatkichlarini aniqlash 
kerak, keyin ularning kamida ikkitasi 
5 foizdan koʻp boʻlishini tekshirish 
lozim, masalan, 4 foizga tengligini. 
Savollarning birinchi 5 tasi moliyaviy ragʻbatga, qolgan 5tasi esa riskka 
bagʻishlangan. Bu savollarga javob topishdan maqsad eng katta “ragʻbat-risk” 
nisbatiga ega aksiyalarni topishdir. Grexem-Ri boʻyicha aksiyani sotib olishni taklif 
qilish uchun barcha savollarga ijobiy javob berishi shart emas. Masalan, avval 6-chi 
savol boʻyicha salbiy javob olingan aksiyalarni hisobdan chiqariladi. Keyin 1, 3 yoki 
5-chi savolga “yoʻq” degan javob olingan aksiyalar inobatga olishmaydi. Qolgan 
aksiyalar esa sotib olish uchun nomzod boʻladilar.
Qaysi aksiyalarni sotish kerak degan qarorga investor Grexem-Ri 
yondashuviga asosan kelmoqchi boʻlsa, ikki hol koʻrsatiladi: aksiyalar kursi 50 
foizga koʻtarilganida yoki ularni sotib olinganidan ikki yil oʻtsa (bu holatlarning 
qaysi biri oldinroq sodir boʻlsa) sotib yuborishi lozim boʻladi. Agarda bu ikki hol 
ham sodir boʻlmasa, aksiyalar dividend bermasa yoki koʻrsatilgan savollarga “yoʻq” 
degan javob boʻlsa, unda aksiyalar tezdan sotilishi shart boʻladi.
Fundamental tahlilining 
afzalligi
quyidagilardan iborat: 
–
kompaniya-emitent aksiyasining bozordagi haqiqiy kursini belgilaydi; 
–
portfel tarkibidagi “nedootsenenniy” va “pereotsenenniy” aksiyalar 
aniqlanadi, portfel riski kamaytiriladi va daromadlik oiriladi; 

---

230 
–
yuqori daromad keltiruvchi va mablagʻlar xavfsizligini taʼminlovchi 
optimal portfel shakllantiriladi.